Ulcinjanin Ilir Čapuni sa mnogo strasti govori o načinu na koji grupe ribara gacaju kroz vodu kod Velike plaže, doslovno goneći ribe u mreže.

„Vjerujem da ovaj oblik ribolova zaslužuje UNESCO zaštitu“, rekao je. „Time se bavimo od djetinjstva, ali bi taj model mogao nestati.“

Čapunijev strah dolazi zbog vladinog Sporazum o razvoju turizma i nekretnina koji bi investitorima iz Ujedinjenih Arapskih Emirata dao kontrolu nad ogromnim dijelom neizgrađene obale, uključujući i 12 kilometara dugu Veliku plažu – jednu od najdužih pješčanih plaža u Evropi – koja je dom osjetljivom ekosistemu dina, močvara i tradicionalnih metoda ribolova.

Iz Vlade Crne Gore tvrde da bi bilo nerazumno kočiti takav razvoj s obzirom na potencijalne koristi za ekonomiju koja u velikoj mjeri zavisi od turizma.

Međutim, građanski aktivisti, mještani i poslanici opozicije uznemireni su mogućim gubitkom javnog pristupa, štetom po životnu sredinu i – kako tvrde – povratkom spornim praksama eksproprijacije iz komunističke ere.

Čapuni, poslanik koalicije Albanska alijansa, ronilac, jedriličar i nekadašnji predsjednik Skupštine Opštine Ulcinj, kazao je da projekat prijeti da odsiječe mještane od plaža i zemlje pored koje žive generacijama. Takođe bi, dodaje, mogao uništiti atraktivnost tog područja za ljubitelje vodenih sportova.

„Taj dio ima najbolje talase za jedrenje na dasci; idealan je za bezbjedno, brzo jedrenje“, rekao je Čapuni.

„Ne dao Bog, ako se to desi, moja djeca i ja više nećemo imati pristup plaži pored naše kuće“, kazao je Čapuni za BIRN.

Navodna zloupotreba zakona iz 1992. godine

Dogovor sa Vladom Ujedinjenih Arapskih Emirata dobio je podršku u crnogorskom parlamentu u aprilu, a trebalo bi da bude realizovan preko kompanije Eagle Hills, investicionog giganta sa sjedištem u Dubaiju, poznatog po izgradnji čuvenog Burj Khalifa tornja, kao i kontroverznog projekta „Beograd na vodi“ na obali Save u glavnom gradu Srbije.

Premijer Milojko Spajić izjavio je da je Eagle Hills spreman da investira preko 30 milijardi eura u dugoročni zakup Velike plaže, iako se vlasnik kompanije Muhamed Alabar kasnije distancirao od te cifre.

Većinu stanovništva Ulcinja čine Albanci, poput Ilira Čapunija, a mnogi među njima protive se ovakvom razvoju događaja.

Čapuni je optužio vladajuću koaliciju da je „naslijedila najgore prakse“ Demokratske partije socijalista (DPS), koja je neprekidno vladala tri decenije do 2020. godine – tokom perioda za koji kritičari kažu da je obilježen nekontrolisanim urbanističkim širenjem i rasprodajom prirodnih dragulja poput Svetog Stefana i ostrva Mamula.

Poput DPS-a, i aktuelna vlast koristi Zakon o morskom dobru iz 1992. godine kojim je široki pojas obalne zemlje u Ulcinju proglašen „morskim dobrom“, protežući se i do dva kilometra u unutrašnjost.

To, kako tvrdi Čapuni, omogućava državi da zaobiđe privatno vlasništvo i dodijeli pravo korišćenja zemljišta stranim investitorima.

„Građanima se govori da napuste svoju zemlju za samo pet eura po kvadratu ili da se žale sudu“, rekao je Čapuni za BIRN. „Mnogi su tek 1980-ih ponovo stekli vlasništvo nad zemljištem koje im je bilo oduzeto decenijama ranije.“

Prijetnja za ptice selice

Ekolozi upozoravaju da bi projekat devastirao ekosistem od ključne važnosti za migratorne ptice.

„Ulcinjske solane su jedno od četiri najvažnija staništa ptica u cijelom Mediteranu“, rekao je ornitolog i ekološki aktivista Darko Saveljić. „Milioni ptica koje migriraju između Sibira i podsaharske Afrike oslanjaju se na ovu rutu.“

„Velika plaža je prvo kopno na koje sleću iz Afrike; ako bude uništena ili blokirana gradnjom, solane gube svoju svrhu, a ekosistem se urušava.“

Saveljić je istakao da je dogovor s investitorima zaobišao standardne ekološke i pravne procedure, uključujući javne rasprave, procjene uticaja na životnu sredinu i konkurentne tendere.

„Ova vrsta dogovora potkopava nacionalno zakonodavstvo“, rekao je za BIRN. „Investitorima se daju široka prava, čime se otvara prostor za korupciju.“

Suprotna tumačenja odgovora EU

Evropska komisija, izvršno tijelo Evropske unije, takođe je ukazala na moguće zloupotrebe.

U odgovoru predsjedniku Crne Gore Jakovu Milatoviću, evropska komesarka za proširenje Marta Kos napisala je da, iako se na prvi pogled čini da sporazum ne krši pravo EU, detalji su nejasni, te da bi „pogrešna primjena i tumačenje pojedinih odredbi mogla dovesti do kršenja propisa u oblasti javnih nabavki i diskriminacije evropskih i crnogorskih kompanija u korist potencijalnih investitora iz UAE“.

Čapuni je rekao da je poruka EU jasna: „Investicije nisu problem, ali moraju biti u skladu s pravilima EU – transparentnost, lokalne konsultacije, zaštita životne sredine. Ovaj sporazum sve to zaobilazi.“

Premijer Spajić, međutim, drugačije je protumačio komentar komesarke Kos.

„U prvoj rečenici mišljenja eksplicitno piše da Sporazum nije u suprotnosti s evropskim zakonodavstvom“, rekao je.

Ministarka za javne radove Majda Adžović izjavila je u parlamentu: „Ako Opština Ulcinj ne želi nikakvu investiciju na Velikoj plaži ili u Ulcinju, onda je neće ni biti.“

Protivnici projekta sumnjaju u iskrenost ove izjave.

Spajić i Adžović nijesu bili dostupni za komentar novinaru BIRN-a.