BIRN Crna Gora je u toku sedmomjesečnog monitoringa pratila potrošnju pet elektroenergetskih preduzeća u državnom vlasništvu: Elektroprivrede Crne Gore AD Nikšić, Crnogorskog elektrodistributivnog sistema DOO Podgorica (CEDIS), Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD Podgorica, Društva sa ograničenom odgovornošću “EPCG Solar gradnja Nikšić” i Društva sa ograničenom odgovornošću "EPCG – Željezara Nikšić". Kompanije su odabrane zbog špekulacija u javnosti da se njihova sredstva koriste za političke potrebe onih koji su na njihovom čelu.
Ukupni podaci pokazuju da je pet kompanija u proteklih šest godina ostvarilo poslovne prihode u iznosu od 3.486.504.935 €. Rashodi u istom periodu su iznosili 2.813.064.733 € dok su troškovi zarada, naknada zarada i ostali lični rashodi iznosili 373.333.448 €. Zbirni neto rezultat iznosi 300.106.754 € iako su pojedina preduzeća više godina završavala sa negativnim bilansima. CEDIS je 2021. i 2022. godinu završio u minusu dok je to slučaj sa Solar gradnjom za sve kalendarske godine od kad su osnovani. EPCG – Željezara Nikšić osnovana je 2023. godine i takođe je zabilježila negativan neto rezultat.
Broj zaposlenih je značajno rastao, u šta treba uračunati i povećanje broja preduzeća kroz godine. Sa manje od 2600 zaposlenih u 2018. godini u tri kompanije na preko 3800 zaposlenih u pet kompanija u 2023. godini, što uključuje i Željezaru.
U posmatranom periodu, ove kompanije podijelile su preko šest i po miliona eura donacija i sponzorstava. Evidentno je da od promjene vlasti 30. avgusta 2020. godine, koje je za posljedicu imalo preuzimanje kompanija od strane novih rukovodstava u 2021. iznos dodijeljenih donacija drastično raste. Tokom 2019. i 2020. godine donacije i sponzorstva iznosili su 929 odnonso 812 hiljada, da bi nakon preuzimanja od strane novih rukovodstava ukupan iznos drastično porastao.
Tako, 2021. godine podijeljeno je 1,4 milion eura, godinu kasnije skoro dva miliona, da bi u 2023. godini bilo podijeljeno skoro 1,4 milion eura donacija i sponzorstava. Glavni primaoci donacija bili su budžetski korisnici, vjerske organizacije i sa njima povezana lica i sportska društva. Sponzorstva i donacije ostaju prostor za ozbiljne zloupotrebe vođene političkim uticajima.
U dijelu naknada i zarada čelnih ljudi elektroenergetskih kompanija, jedina kompanija koja je dostavila dokumentaciju koja se tiče troškove zarada, naknada zarada i ostalih ličnih rashoda menadžmenta jeste CGES. U ovoj kompaniji naknade za članstvo u Odboru direktora iznosile su od 673,68 € tokom 2019. godine do 724,02 € tokom 2022. godine, dok je iznos naknade predsjednika Odbora direktora varirao od 2.425,72 € u 2019. godini do 3.018,99 € u 2022. godini.
Pored CGES-a, podatke o zaradama dostavila je i EPCG Željezara Nikšić, ali samo na nivou Odluke kojom je definisano da predsjednik Odbora direktora mjesečno prihoduje 1.514,73 € bruto, a članovi Odbora direktora 1.088,38 € bruto, dok je zarada izvršnog direktora definisana na iznos od 2.988,50 €. Ostale kompanije su faktički sakrile podatke, jer su umjesto informacija o konkretnim plaćanjima funkcionerima BIRN-u odgovorili slanjem internih politika naknada.
Kada je u pitanju potrošnja preko kompanijskih biznis kartica, četiri preduzeća su dostavila traženu dokumentaciju u limitiranom obimu. Od strane EPCG – Željezara Nikšić informisani smo da preduzeće ne posjeduje aktivne službene kartice. Ukupno je u posmatranom periodu preko kartica potrošeno nešto ispod 60 hiljada eura od strane svih kompanija.
Sa druge strane, nisu nam dostavljeni podaci o tome kada je Željezara ugasila službene kartice, te da li se to desilo neposredno nakon što je otkriveno da se bivši predsjednik Odbora direktora Marko Perunović kockao službenom karticom u iznosu od 19.000 €, nakon čega je otvoren krivični postupak.
Transparentnost potrošnje sredstava elektroenergetskih kompanija potrebno je značajno unaprijediti, a detaljne informacije o potrošnji ali i preporukama za unapređenje date su u nastavku.
Izvještaj:
https://drive.google.com/file/d/1pCUKRKRDNDNNmNKN7HOKsXO3IHL93Ka8/view?usp=share_link
Aneks 1 - Tabela - Finansijski podaci:
https://drive.google.com/file/d/1DfgPU7bzBcApZnHOACyKHI-GIg0hqIuo/view?usp=share_link
Aneks 2 - Tabela - Sponzorstva i donacije:
https://drive.google.com/file/d/1Nx9vzwiXOEutM7vOYvP1OwrP3nm0UvwQ/view?usp=share_link
Aneks 3 - Tabela - Platne kartice:
https://drive.google.com/file/d/10N0I0p2qTO8eBbg42SHbp2GU3gHOXojD/view?usp=share_link
Kompletna dokumentacija (280 dokumenata):
https://drive.google.com/drive/folders/1q9Nsdms40syrIgXLlT6MVLDXfYr0BF6A?usp=share_link
Napomene:
Tekst saopštenja, izvještaj i aneks 3 su dopunjeni 12. jula 2024. godine, nakon pisanog reagovanja Ivana Asanovića, izvršnog direktora CGES-a. Dopunjen je dio koji se odnosi na trošak službenog puta u Dubai, na način što su korigovane cifre, te dodati članovi delegacije koji su prisustvovali, a koji inicijalno nisu bili navedeni u izvještaju. Umjesto 5.246,58€ Koliko je navedeno u inicijalnom izvještaju, kao trošak puta, sada je naveden iznos od 3.614,07€ koji je utrošen za tročlanu delegaciju.
Takođe, dopunjena je informacija oko učešća na Skupštini ENTSO u Madridu, na način što je dodat još jedan član delegacije koji inicijalno nije bio naveden, a radi se o Ivanu Asanoviću, a iskazan trošak odnosi se na delegaciju.
Zbog promjene ukupnih iznosa, u tekstu izvještaja korigovani su i sumarni podaci, kao i tekst saopštenja na način što je inicijalni tekst “potrošeno nešto preko 60 hiljada eura” zamijenjen sa “potrošeno nešto ispod 60 hiljada eura”.
Izvještaj je nastao u okviru projekta Transparentan i odgovoran elektroenergetski sistem u Crnoj Gori koji je podržan od strane Instituta alternativa kroz program podrške OCD u okviru projekta “Civilno društvo za zdrava, djelotvorna, održiva i transparentna javna preduzeća (BEST SOEs)”. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave. Izraženi stavovi i mišljenja su isključivo Balkanske istraživačke mreže - Crna Gora (BIRN Crna Gora), a ne donatora – Instituta alternativa, Evropske unije i Ministarstva javne uprave.