Vlada Crne Gore je dala u dugoročni zakup državno zemljište za projekte izgradnje vjetroelektrana, uprkos upozorenjima resornog ministarstva da su neki od projekata planirani na zaštićenim područjima, pokazalo je istraživanje BIRN-a.

Vlada Crne Gore je od septembra 2023. godine sklopila četiri ugovora o izgradnji vjetroelektrana i investitorima dala u zakup više od 567 hektara državnog zemljišta po ukupnoj cijeni od 1,63 miliona godišnje. Ugovori su potpisani za projekte vjetroelektrana „Sinjajevina 1 i 2“ u Kolašinu, „Korita“ u Šavniku i „Bijela“ u Bijelom Polju, kroz koje bi trebalo da bude postavljeno 90 vjetrenjača ukupne snage 594 megavata (MW).

Vlada bivšeg premijera Dritana Abazovića dala je državno zemljište u zakup za tri projekta izgradnje  vjetroelektrana, a Vlada Milojka Spajića za jedan. Istraživanje BIRN-a pokazalo je da za većinu projekata resorno ministarstvo upozoravalo da se lokacije za vjetroelektrane nalaze u blizini ili gravitiraju ka staništima ptica.

Iz građanske inicijative „Sačuvajmo Sinjajevinu“ tvrde da građani nisu konsultovani prilikom davanja zemljišta u zakup, upozoravajući da bi izgradnja vjetroelektrana narušila prirodni sklad na Sinjajevini.

„Mi Sinjajevinu vidimo kao fabriku organske hrane, stočarski i turistički raj. Ona ne treba biti ni vojni poligon ni elektroenergetsko postrojenje“, kazali su iz građanske inicijative „Sačuvajmo Sinjajevinu“ za BIRN.

Iz Ministarstva prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine kazali su BIRN-u da nijedan projekat još nije dobio građevinsku dozvolu, dok iz Agencije za zaštitu životne sredine navode da za neke projekte još nisu podnijeti zahtjevi za izradu elaborata procjene uticaja na životnu sredinu.

Vlada Duška Markovića je 2019. dala u dugoročni zakup državno zemljište na Brajićima za izgradnju vjetroelektrana konzorcijumu koji čine njemačka kompanije „WPD AG“ iz Bremena i firma „Vjetroelektrane Budva“ iz Podgorice. Urbanističko-tehnički uslovi za taj projekat još uvijek nisu izdati, a projektu se protive iz mjesnih zajednica Brajići, Sveti Stefan, Reževići, Petrovac i Buljarica, nevladine organizacije i građanski aktivisti.

Do kraja 2026. očekuje se da na Krnovskoj visoravni bude puštena u funkciju vjetroelektrana „Gvozd“, koja će biti u vlasništvu Elektroprivrede (EPCG).

U energetskom sistemu Crne Gore trenutno postoje samo dva vjetroparka – „Krnovo“ i „Možura“ sa 49 turbina ukupne snage 118 MW. Prema zvaničnim podacima one su tokom 2023. godine činile sedam odsto ukupne proizvodnje električne energije.

Vjetroelektrane imaju status povlašćenih proizvođača kojima se kroz račune za struju isplaćuju subvencije u okviru sistema osmišljenog za podsticanje državne tranzicije i udaljavanja od fosilnih goriva. Prema podacima Crnogorskog operatora tržišta električne energije (COTEE) od 2017. do avgusta 2024. godine je po osnovu subvencija za vjetroelektrane isplaćeno 186 miliona eura.

Vlada udovoljavala zahtjevima investitora

Dokumentacija koju je BIRN-u dostavilo Ministarstvo prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine pokazuje da je Vlada udovoljavala zahtjevima investitora prilikom donošenja sve četiri odluke o zakupu državnog zemljišta na 30 godina. Istraživanje BIRN-a pokazalo je da su kompanije Ministarstvu finansija slale zahtjev za zakup državnog zemljišta za izgradnju vjetroelektrana, nakon čega bi Vlada dala saglasnost za javno nadmetanje.

Na javni oglas se po pravilu prijavljivao samo jedan ponuđač – konzorcijum u kome je i firma koja je prethodno Ministarstvu finansija uputila zahtjev za zakup zemljišta. Nakon toga Vlada je zaključivala ugovor o dugoročnom zakupu i izdavala urbanističko-tehničke uslove za izradu tehničke dokumentacije.

Vlada Dritana Abazovića je u septembru 2023. godine, nakon što joj je izglasano nepovjerenje, dala u zakup 154 hektara državnog zemljišta u Lipovskoj Bistrici na Sinjajevini u Opštini Kolašin. Iz Ministarstva finansija su tada kazali da je kompanija „Energy 2“ tražila zemljište za izgradnju vjetroelektrane „Sinjajevina – Part I“.

Javni poziv objavljen je dan nakon sjednice Vlade, a dvije sedmice kasnije potpisan je ugovor o dugoročnom zakupu zemljišta sa konzorcijumom kompanija „Energy 2“, „Sistem – MNE“ i „Permonte“. Konzorcijum je bio jedini ponuđač na javnom oglasu pa je početna cijena od 539 hiljada eura definisana kao godišnja cijena zakupa.

U zapisniku sa aukcijskog nadmetanja navodi se da je konzorcijum zahtjevao 261 hektar državnog zemljišta za postavljenje 28 vjetrogeneratora, ali da Ministarstvo odbrane nije dalo saglasnost jer je dio zemljišta već ustupljen za izgradnju poligona Vojske Crne Gore.

Lokalno stanovništvo i građanska inicijativa „Sačuvajmo Sinjajevinu“ se od 2019. godine protivi planovima za izgradnju vojnog poligona zbog potencijalnog negativnog uticaja na životnu sredinu.

Za projekat „Sinjajevina-Part I“ urbanističko tehnički uslov je dala Vlada Milojka Spajića u decembru 2023. godine, navodeći da će na 279 hektara zemljišta biti izgrađeno 17 vjetrogeneratora ukupne snage 112.20 MW.

Prema podacima Centralnog registra privrednih subjekata (CRPS) „Energy 2“ osnovana je u januaru 2023. godine, a 50 odsto vlasništva ima Valentina Stanaj, koja je i izvršni direktor firme. Milutin Mićanović ima 27,5 odsto vlasništva, a 22,5 kiparska kompanija „Finanzza Holdings Limited“.

U godini kada je zakupila državno zemljište „Energy 2“ je imala jednog zaposlenog, nije imala prihode, dok su prikazani rashodi iznosili 20.713 eura.

Podaci CRPS-a pokazali su da su firme „Sistem MNE“ i „Energy 2“ imale istu adresu do 22. januara, nakon čega je „Sistem MNE“ promijenio lokaciju, koja je sada na istom mjestu kao i firma „Permonte“ koja je partner na nekim projektima. Na toj adresi registrovana je firma „Vjetropark Korita“ koja razvija istoimeni projekat u opštini Bijelo Polje.

Iz kompanije „Energy 2“ nijesu odgovarali na pitanja BIRN-a.

Iz građanske inicijative „Sačuvajmo Sinjajevinu“ tvrde da se izgradnja vjetroelektrana na toj planini sprovodi nezakonito i bez konsultacija sa lokalnom zajednicom.

„Time se krše međunarodne konvencije i prava građana. Prije svega prekršena je Arhuska konvencija koja garantuje učešće građana u procesu donošenja odluka”, kazali su za BIRN.

Arhuska konvencija je međunarodni sporazum koji garantuje učešće javnosti u donošenju odluka i pravo na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine, a Crna Gora je članica konvencije od februara 2010. godine.

Međutim vlasnik firme „Sistem MNE“ Ljubiša Bošković tvrdi da se vjetroelektrane grade u ruralnim djelovima koji su odavno neiskorišćeni. Firma „Sistem MNE“ uključena je u sva četiri projekta vjetroelektrana za koje je Vlada Crne Gore od septembra 2023. godine dala zemljište u zakup.

„A imaju dokazan potencijal koji smatramo da treba valorizovati i samim tim donijeti velike benefite državi, kao što su višemilionski zakupi zemljišta, porezi, zapošljavanje i izgradnja infrastrukture“, kazao je Bošković BIRN-u.

Bošković je projektovao neke od malih hidroelektrana (mHE) na sjeveru države, a njegova firma „Sistem MNE“ je tokom 2023. godine imala neto dobit od 688 hiljada eura, dok je ukupni neraspoređeni dobitak od prethodnih godina iznosio 2,4 miliona eura.

Dnevni list „Pobjeda“ je pisao da je Bošković, kao glavni revident projekta mHE „Slatina“, bio svjedok u sporu koji je pred Privrednim sudom protiv države vodila kompanija „BB Hidro“, čiji je suvlasnik Blažo Đukanović, sin bivšeg premijera i predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića. Privredni sud je 25. februara donio nepravosnažnu presudu kojom je državu obavezao da firmi isplati 226 hiljada zbog raskida ugovora o koncesiji za izgradnju mHE „Slatina“.

Firma „Sistem MNE“ je projektovala i dvije mHE na Đuričkoj rijeci, pa je Bošković i u vezi tog projekta svjedočio u sporu koji su protiv države pokrenuli kosovski „Triangle“, „Gradnja“ iz Bijelog Polja i Plava i „Hidro Pover (PHP)“ iz Ulcinja.

Vlada je u fabruaru 2024. dala u zakup 200 hektara državnog zemljišta u opštini Šavnik za projekat „Sinjajevina – part II“ kojim je planirana izgradnja 44 vjetrenjača ukupne snage 290.40 MW.  Zemljište je zakupio konzorcijum kompanija „N1“, „Sistem MNE“ i „Permonte“ po cijeni od 596 hiljada eura godišnje.

Vlasnik firme „Permonte“ je Branka Vujadinović, dok je izvršni direktor Miloš Knežević, koji je na toj poziciji u januara 2025. naslijedio Bojana Boškovića.

Firma „Permonte“ je u konzoricijumu sa kineskom kompanijom „Donfang Electric International Corporation“, „Bemaxom“ i firmom „BB Solar“, u suvlasništvu Blaža Đukanovića. U novembru 2019. ovaj konzorcijum dobio je 54 miliona eura vrijedan posao ekološke rekonstrukcije termoelektrane Pljevlja.

Iz firme „Sistem-MNE“ kazali su BIRN-u da je projekat trenutno u fazi istraživanja koja prethodi izradi ekološkog elaborata.

Ministarstvo upozorilo na zaštićena staništa

Istraživanje BIRN-a pokazalo je da je prilikom izjašnjavanja na izdavanje urbanističko-tehničkih uslova resorno ministarstvo upozoravalo da se neke od lokacija za vjetroelektrane nalaze u blizini zaštićenih područja.

Iz Ministarstva turizma, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera su 4. aprila 2024. kazali da vjetroelektrane na Sinjajevini gravitiraju budućem zaštićenom području Park prirode Sinjajevina. Oni su tada ukazali da se površine na kojima je planirana izgradnja nalaze u važnom području ptica (IBA- Important bird area) Sinjajevina, kao i važnom području za biljni svijet ( IPA – Important plant area) Babji zub i u blizini Emerald područja Sinjajevina.

„Takođe, za očekivati je da predmetni obuhvat zahvata buduća Natura 2000 staništa“, naveli su iz ministarstva.

Natura 2000 staništa obuhvataju zaštićena područja na teritoriji EU, dok su Emerald staništa ključna za očuvanje biodiverziteta u Evropi i temelje se na Konvenciji o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa, čija je potpisnica Crna Gora.

Iz građanske inicijative „Sačuvajmo Sinjajevinu“ tvrde da je planina predata privatnim firmama.

„Sinjajevina posjeduje izuzetno prirodno bogatstvo i raznovrsnost živog svijeta i pripada svjetskoj mreži najdragocjenijih ekosistema. Pravo lokalne zajednice je da odlučuje o prostoru koji vjekovima koristi kao zajedničko dobro”, kazali su BIRN-u.

Međutim vlasnik firme „Sistem MNE“ Ljubiša Bošković tvrdi da protesti civilnog sektora odbijaju strane investicije u obnovljive izvore energije.

„Dozvoljava se da razne nevladine organizacije i građanske inicijative učestvuju u stvaranju negativne klime za ovakve investicije navodeći da razvoj iz obnovljivih izvora energije vjetra i sunca za proizvodnju električne energije šteti poljoprivredi i stočarstvu na ovim područjima“, rekao je Bošković BIRN-u.

Iz Ministarstva ekologije su 4. aprila 2024. upozorili na zaštićena područja u slučaju projekta vjetroparka „Korita“ u opštini Bijelo Polje. Vlada Dritana Abazovića je 25. aprila izdala UTU za projekat vjetroparka „Korita“ konzorcijumu koji čine firme „Sistem MNE“, „Permonte“ i „Vjetropark Korita“. Oni su za 341 hiljadu eura godišnje zakupili oko 162 hektara zemljišta na kome je planirana izgradnja 11 vjetrogeneratora ukupne snage 72.60 MW.

Prilikom izjašnjavanja na izdavanje urbanističko-tehničkih uslova iz ministarstva su upozorili da se dio parcela nalazi u području Pešter/Đalovića klisura koje je važno za očuvanje populacije ptica (IBA područje area), navodeći da to može biti ograničavajući faktor za projekat.

„Smatramo da je potrebno izraditi studiju postojećeg stanja biodiverziteta, u cilju adekvatnog sagledavanja prostora i procjene mogućih negativnih uticaja realizacije predmetnog projekta, te u skladu sa tim ocijeniti opravdanost izbora ove lokacije za planiranu namjenu“, navodi se u mišljenju ministarstva.

Projekat „Korita“ vrijedan 110 miliona eura samostalno razvijaju firme „Sistem MNE“ i „Simes Inženjering“ koji su vlasnici firme VP „Korita“. Firma „Simes Inženjering“ je u vlasništvu Slavena Milića i kao povlašćeni proizvođač električne energije gazduje sa mHE „Ljevak“, kojoj je od 2020. do avgusta 2024. godine isplaćeno ukupno 1,07 miliona eura za proizvodnju struje po povlašćenim cijenama.

Iz Agencije za zaštitu životne sredine BIRN-u su kazali da za projekat „Korita“ do kraja prošle godine nije podnijet zahtjev za odlučivanje o izradi elaborata procjene uticaja na životnu sredinu.

Azerbejdžanska firma gradi vjetroelektrane u Šavniku

Vjetropark „Bijela“ planiran je u naselju Malinsko u Opštini Šavnik gdje firma „Vjetropark Bijela“ treba da igradi 18 vjetrogeneratora ukupno instalisane snage 118.80 MW. Vjetropark vrijedan 200 miliona eura trebalo bi da bude izgrađen na 33 hektara privatnih i 63 hektara državnih parcela.

Vlada Dritana Abazovića je u julu 2023. godine izdala UTU za prostor koji čine privatne parcele, a u avgustu 2023. je dala saglasnost za zakup 63 hektara državnog zemljišta na istoj lokaciji. Firma „Vjetropark Bijela“ bila je jedini ponuđač na javnom pozivu a ugovorom sa Vladom obavezala se da svake godine plaća 176.400 eura zakupa uvećanog po stopi inflacije.

Za realizaciju prve faze projekta koja obuhvata dobijanje građevinske dozvole predviđena je bankarska garancija od 352.800 eura, dok investitor treba da obezbijedi bankarsku garanciju od milion eura na početku izgradnje vjetroelektrana.

Firmu „Vjetropark Bijela“ su sa jednim eurom kapitala osnovale kompanije „Sistem MNE“ i „Simes Inženjering“ u oktobru 2022. godine, da bi u septembru 2023. godine vlasništvo prenijeli na međunarodnu kompaniju „Alcazar Energy Partners II“ osnovanu u Engleskoj. Ta kompanija je tokom 2023. godine imala jednog zaposlenog.

Iz kompanije „Sistem-MNE“ kazali su BIRN-u da je firma Vjetropark Bijela u vlasništvu azerbejdžanske kompanije „Alkazar Energy“ koja dalje razvija ovaj projekat. Iz kompanije“ Alcazar Energy Partners II“ kazali su BIRN-u da čekaju izvještaj o procjeni uticaja na životnu sredinu, navodeći da bi izgradnja VE trebalo da počne 2025. godine.

Krajem januara Elektroprivreda Crne Gore i „Alcazar Energy Partners II“ potpisale su Memorandum o razumijevanju i, kako je saopšteno, počeli pregovore o ugovoru o kupoprodaji električne energije.