Predsjednik Socijaldemokrata Crne Gore (SD) Damir Šehović je 17. avgusta 2021. sa suprugom i dvoje maloljetne djece bio zadržan na granici sa Srbijom, bez formalnog objašnjenja granične policije. Šehović tvrdi da je zadržavanje na graničnom prelazu Dobrakovo kao i na beogradskom aerodromu „Nikola Tesla“ dio političke kampanje zvaničnog Beograda zbog njegovih političkih stavova.  

"Bespotrebno zadržavanje na granici sa Srbijom nije bilo samo neuspješna politička odmazda tamošnjih vlasti prema nama koji smo glasali za usvajanje rezolucije o Srebrenici, već i duboko uznemirujuće iskustvo, naročito za moju maloljetnu djecu", kazao je Šehović za BIRN.

Predsjednik Socijaldemokrata nije bio jedini poslanik crnogorskog parlamenta koji je na graničnim prelazima sa Srbijom imao neprijatnosti koje su, između ostalog, podrazumijevale višesatne pretrese, privođenja i krivične prijave.

Na graničnim prelazima zadržavani su pojedini poslanici Demokratske partije socijalista (DPS), Socijaldemokratske partije (SDP), Bošnjačke stranke (BS), Građanskog pokreta URA i Demokratske Crne Gore.

Pojačane kontrole poslanika počele su nakon što je Skupština Crne Gore 17. juna 2021. godine usvojila Rezoluciju o genocidu u Srebrenici kojom se osuđuju izjave, postupci i politike koje negiraju ili dovode u pitanje da je u Srebrenici počinjen genocid u julu 1995. godine, kada je više od 8.000 civila bošnjačke nacionalnosti stradalo od strane snaga Vojske Republike Srpske.

Šehović tvrdi da mu na granici nije bilo zvanično objašnjeno zbog čega mora da čeka prelazak granice.

"O apsurdnosti takve odluke možda najbolje govori ljubaznost njihove granične policije, koju moram da istaknem, a koju razumijem i tumačim kao njihov odnos, tj. neku vrstu izvinjenja zbog sulude političke odluke svojih nadređenih, koju su nevoljno morali da poštuju", rekao je Šehović.

Zadržavanje poslanika na graničnim prelazima sa Srbijom predstavljalo je nastavak kampanje koju je pokrenuo dio beogradskih medija nakon što je crnogorski parlament usvojio Rezoluciju o Srebrenici. Oni su optuživali crnogorske poslanike da "Srbe proglašavaju genocidnim narodom", i ako se u tekstu rezolucije "osuđuju pokušaji pripisivanja odgovornosti ili krivice srpskom, bošnjačkom, hrvatskom ili bilo kojem drugom narodu za genocid, zločine protiv čovječnosti ili druge zločine, jer odgovornost može biti isključivo individualna".

Medijska kampanja, pa maltretiranja na granici

Neposredno nakon izglasavanja rezolucije, tabloid "Informer“ je 17. juna 2021. godine konstatovao da su "milogorci ... optužili Srbiju i sve Srbe kao najveće zločince na svijetu", navodeći da su tadašnji premijer Zdravko Krivokapić, predsjednik Crne Gore Milo Đukanović i predsjednik Skupštine Crne Gore Aleksa Bečić "glavni krivci za targetiranje Srba".

Tabloid "Alo" objavio je da su Srbi "proglašeni genocidnim, iako građani Srbije svake godine ostavljaju abnormalne sume novca tokom ljetovanja u Crnoj Gori", dok su "Novosti" objavile da je Srbima "udaren žig genocidnih".

Slične optužbe objavljene su i na portalima iz Crne Gore, "IN4S" i "Borba", koji su upozoravali da se rezolucijom "zabranjuje sloboda mišljenja i govora", pojašnjavajući da je u predlogu rezolucije pisalo da je zabranjeno javno negiranje postojanja ili umanjenje genocida u Srebrenici.

U usvojenom dokumentu stoji da se nadležne institucije pozivaju "na primjenu pozitivnih propisa kad su u pitanju radnje i djela javnog negiranja postojanja ili umanjenja genocida u Srebrenici".

Urednik portala "Raskrinkavanje" Darvin Murić, tvrdi da je pokušaj medijskog uticaja iz Srbije na javno mnjenje i kreatore politika u Crnoj Gori svakodnevan i očigledan. "Raskrinkavanje.me" je platforma Centra za demokratsku tranziciju (CDT) koja se bori protiv medijskih manipulacija i za poštovanje profesionalnih standarda na medijskoj sceni.

Murić upozorava da se taj uticaj posebno intenzivira u vrijeme izbora i drugih tenzičnih stvari vezanih za politiku.

"Ne treba podsjećati da televizije i emisije u Srbiji, poznate po dezinformisanju javnosti, skoro svakodnevno imaju segmente o Crnoj Gori, u kojima se ako nema širenja lažnih vijesti, širi mržnja i dehumanizuje građanin Crne Gore koji je predstavljen kao kriminalac, srbomrzac, izdajnik i šta sve ne", kazao je Murić BIRN-u.

Nadležne institucije u Beogradu nijesu odgovarale na medijske upite o pojačanim kontrolama crnogorskih poslanika, dok je tadašnja predsjednica Vlade Srbije Ana Brnabić u junu 2022. kazala novinarima "da prvi put čuje za zadržavanja".

Tadašnji ministar unutrašnjih poslova Srbije Aleksandar Vulin je u julu 2022. kazao da su "poslanici, koji glasaju da su Srbija i Srbi odgovorni za genocid koji nisu počinili, zbog sopstvene bezbjednosti zaustavljeni i malo zadržani na granici".

Tokom zvanične posjete Srbiji u junu 2022. tadašnji crnogorski premijer Dritan Abazović kazao je da je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić "zamolio čelnike MUP-a da prekinu sa praksom zadržavanja poslanika od 1. jula 2022".

Novinar i medijski ekspert Dragoljub Duško Vuković pojašnjava da je napetost u političkim odnosima između Beograda i Podgorice uvijek bila najvidljivija u medijima.

"Ta napetost i konfliktnost uglavnom se pojačavala uvijek kad je Beograd želio da privoli Podgoricu na politiku koja njemu odgovara ili da je kazni zbog politike koja ugrožava interese vlasti u Beogradu, a mediji su korišćeni kao jednosmjeran propagandni komunikacioni kanal", kazao je Vuković za BIRN.

"Teško je tačno procijeniti uticaj kampanja iz Srbije na dešavanja u Crnoj Gori, ali njihov efekat sigurno nije zanemarljiv", dodao je on.

"Bitka za Nikšić"

Uticaj medija iz Srbije na političke prilike bio je vidljiv i uoči lokalnih izbora u Nikšiću, koji su održani 14. marta 2021. godine. Prvi lokalni izbori nakon smjene vlasti na državnom nivou u avgustu 2020. i pada Demokratske partije socijalista (DPS) nakon trodecenijske vladavine, imali su neuobičajeno veliku pažnju medija u Srbiji. Tokom izborne kampanje na jutarnjem programu beogradske televizije "Happy" emitovana je rubrika "Bitka za Nikšić" u kojoj su gostovali funkcioneri vladajućeg Demokratskog fronta (DF) i politički analitičari koji su protežirali taj politički savez.

Tokom izborne kampanje pojedini beogradski mediji objavljivali su posebne rubrike posvećene lokalnim izborima u Nikšiću.

Darvin Murić tvrdi da je na primjeru izbornog procesa u Nikšiću prvi put uočena uigranost medija sa grupama i pojedincima na društvenim mrežama.

"Tada smo primijetili da su portali u Srbiji, ali i u Crnoj Gori jedan za drugim objavljivali iste nevjerovatne laži, koje su prije toga dijeljene na nacionalističkim stranicama i profilima pojedinaca na društvenim mrežama. Dezinformacija je bilo toliko da smo jedva uspijevali i da ih sve popišemo", tvrdi Murić.

Portali "Borba" i "Pogled" tada su objavili lažna istraživanja javnog mnjenja o rejtingu partija/koalicija u Nikšiću, dok su beogradski dnevnik "Kurir", portali "Alo" i "24sedam" prenijeli da tadašnji lider DPS-a Milo Đukanović "planira gašenje struje na svim većim biračkim mjestima kako bi se ugasio i softver koji precizno identifikuje birače".

Na dan izbora portal "Alo" objavio je da je tadašnji visoki funkcioner DPS-a Duško Marković napustio stranku i otpočeo proces formiranja nove, što je ovaj demantovao na svom "Iks" nalogu (nekadašnji "Tviter").

Izvršna urednica fact checking portala "Istinomer" iz Srbije, Milijana Rogač, smatra da informacione kampanje i širenje malignog uticaja podrazumijevaju ozbiljnu logistiku i manipulativne narative koji se brzo primaju u lokalnom kontekstu.

"U takvim kampanjama mogu učestvovati mediji, političari, javne ličnosti, pojedinci koji se predstavljaju kao eksperti, novinari, analitičari, kao i mreže botova i različitih stranica na društvenim mrežama...Pristupa ima mnogo, a za neke teme uključiće se i svi ovi akteri", kazala je Rogač za BIRN.

"Region često služi predstavnicima vlasti u Srbiji za skretanje pažnje sa domaćih afera, a ulogu u tome imaju i tabloidi koji na naslovnim stranama, po potrebi, uz govor mržnje i zapaljivu retoriku, vrlo brzo gurnu u plan targetiranu grupu ili pojedinca. Među dominantim narativima u medijima je i diskreditacija susjeda, pa tako i Crne Gore, za šta su se koristili različiti događaji", dodala je ona.

Nacionalno prebrojavanje u medijima

Sa objavljivanjem dezinformacija nastavilo se i tokom popisa stanovništva u Crnoj Gori, koji je nakon tri godine kašnjenja i četiri odgađanja, sproveden krajem prošle godine. Telegram grupa "Bunt je stanje duha", koja ima preko 85 hiljada pratilaca, je u decembru 2023. objavila navodne procente izjašnjavanja građana o nacionalnosti i jeziku. Iz Uprave za statistiku (MONSTAT) su to demantovali, navodeći da je statistički nemoguće imati te podatke na početku procesa popisivanja.

Beogradski portal "Alo" je 9. januara objavio da će nadležni u Crnoj Gori pokušati da odlože objavljivanje rezultata popisa "da se ne bi vidjelo koliko ima Srba i koliko ljudi govori srpskim jezikom".  

Novinar Dragoljub Duško Vuković upozorava da su propagandisti oduvijek koristili medije, ali da su im onlajn mediji i društvene mreže olakšali posao.

"Gomila tabloidnih medija u Beogradu i njihove ispostave u Crnoj Gori i nijesu ništa drugo nego propagandni servisi srbijanske vlasti. Pa je, prema tome, neprirodno da im istina bude prva obaveza", smatra Vuković.

"Na laž se mora reagovati brzo i ubjedljivo, a na kampanje laganja i manipulisanja kampanjama raskrinkavanja tih laži i njihovih autora", dodao je on.

Tokom procesa popisa na društvenim mrežama objavljena je navodna fotografija popisnice potpredsjednika DPS-a Ivana Vukovića, na kojoj piše da je on Srbin, pravoslavac, koji govori srpskim jezikom. Vuković je tada kazao da se radi o falsifikatu.

Nakon završetka popisa portal "Borba" objavio je da "na uzorku od 80 odsto prebrojanog materijala, Srbi bilježe najveći rast u odnosu na 2011. (kada je održan prethodni popis)", i da "srpskim jezikom govori većina stanovništva".

Beogradske "Novosti" su objavile da će "broj Srba u Crnoj Gori premašiti 36 odsto, dok srpskim jezikom govori više od 52 odsto građana". Prema zvaničnim podacima koje je MONSTAT objavio 15. novembra srpskim jezikom u Crnoj Gori govori 43,5 odsto, dok dok je 36,2 odsto građana izjavilo da im je maternji jezik crnogorski.

Murić navodi da zabrinjava izostanak bilo kakve reakcije nadležnih institucija na kampanje dezinformacija, iako neće prestati.

"Predlog Centra za demokratsku tranziciju (CDT) o formiranju skupštinskog odbora za praćenje stranih uticaja koji bi se bavio upravo ovakvim stvarima, i dalje je na čekanju iako se veliki broj poslanika pozitivno izjasnio o njemu. U predlozima medijskih zakona koji tek treba da se usvoje još uvijek nema riječi o dezinformacijama. Prosto rečeno – građani ni na koji način nisu zaštićeni od ovakvih, štetnih uticaja", smatra Murić.

This article was developed in partnership with the regional initiative Western Balkans Anti-Disinformation Hub, implemented by the Metamorphosis Foundation with financial support from the Ministry of Foreign Affairs of the Kingdom of the Netherlands. The contents of the article are the responsibility of PARTNER and do not necessarily reflect the positions of the project partners and donor.

Ovaj članak  napisan je u partnerstvu sa regionalnom inicijativom Western Balkans Anti-Disinformation Hub koju sprovodi Fondacija Metamorphosis, i to uz finansijsku podršku Ministarstva vanjskih poslova Kraljevine Holandije. Sadržaj članka je u domenu odgovornosti organizacije PARTNER te nužno ne odražava stavove projektnih partnera kao ni finansijera.

Ky artikull u zhvillua në partneritet me nismën rajonale Western Balkans Anti-Disinformation Hub, që zbatohet nga Fondacioni “Metamorphosis”, me mbështetjen financiare të Ministrisë së Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Holandës. Përmbajtja e artikullit është përgjegjësi vetëm e PARTNER  dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht qëndrimet e partnerëve dhe mbështetësve të projektit.