Političke donacije u kriptovalutama je nemoguće obuhvatiti reformom izbornog zakonodavstva dok Crna Gora ne usvoji zakon koji reguliše pitanje digitalnog novca, tvrde sagovornici BIRN-a.

Skupština Crne Gore je 25. jula usvojila Zakon o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja kojim se, između ostalog, zabranjuju donacije anonimnih darodavaca, fizičkih lica koja nemaju biračko pravo u Crnoj Gori, kao i donacije preko posrednika.

Zakonom je zabranjeno prikrivanje izvora privatnog finansiranja, kao i sredstava koja dolaze iz tih izvora, a za nepravilno prijavljene ili sporne donacije predviđene su novčane kazne u iznosu od 10.000 do 20.000 eura.

Članovi skupštinskog Odbora za sveobuhvatnu izbornu reformu, koji je predložio Zakon o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja, kazali su BIRN-u da je na Odboru razmatrana i potencijalna zabrana donacija putem kriptovaluta.

Kopredsjednik Odbora Nikola Rakočević tvrdi da je zaključeno kako je regulisanje političkih donacija putem kriptovaluta nemoguće urediti u ovom momentu.

„Nakon argumenata dijela predstavnika civilnog sektora u Odboru da takav prijedlog nema posebnog smisla dok se ne usvoji zakon o kriptovalutama, pa samim tim uredi i precizira oblast, odustalo se od zabrane ili bilo kakvog notiranja kriptovaluta u zakonu. Sa zaključkom da se prvo mora sistemski regulisati oblast kriptovaluta kroz usvajanje zakona i drugih akata, da bi zabranili ili na drugi način ograničili finansiranje političkih subjekata i izbornih kampanja“, kazao je Rakočević BIRN-u.

Kriptovalute su digitalni oblici novca koji u realnom svijetu nemaju fizički oblik poput novčanica ili kovanica.

Crna Gora još uvijek nema zakon koji reguliše oblast digitalne imovine. Vlada je još 2020. godine najavila izradu Zakona o kriptovalutama, ali on do danas nije predložen.

U septembru prošle godine iz Ministarstva finansija saopštili su da, u saradnji sa Centralnom bankom Crne Gore i Komisijom za tržište kapitala, rade na zakonu koji bi regulisao oblast digitalne imovine.

Kopredsjedavajući Odbora Vasilije Čarapić tvrdi da se zakonska odredba prema kojoj se novčani prilozi partijama mogu davati isključivo sa žiro računa na žiro račun, dijelom odnosi i na kriptovalute.

„Ovo rješenje, iako djeluje jednostavno, u velikoj mjeri suzbija moguće zloupotrebe kada je u pitanju nelegalno finansiranje, jer daje mogućnost nadležnim organima da izvrše temeljni uvid u porijeklo novca, ali u cjelosti onemogućava i mogućnost finansiranja političkih subjekata putem kriptovaluta, jer se one ne mogu vezivati za žiro račun“, kazao je Čarapić BIRN-u.

On je istakao da je dominantan stav bio da se pitanje donacija u daljem periodu usklađuje sa državnom politikom kada su u pitanju kriptovalute, podsjećajući da su one definisane samo Zakonom o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma.

Zakonom o sprječavanju pranja novca i finansiranja terorizma, između ostalog, predviđeno je osnivanje Registra pružalaca usluga povezanih sa kriptoimovinom, za koji je nadležna Komisija za tržište kapitala. Registar bi trebalo da počne sa radom 1. januara sljedeće godine.

Predviđeno je odbijanje, vraćanje i suspendovanje prenosa kriptoimovine u slučaju nepotpunih ili netačnih podataka o pošiljaocu i korisniku digitalnog novca. U tom slučaju pružalac usluga povezanih sa kriptoimovinom dužan je da prijavi nadležnima potencijalno pranje novca ili finansiranje terorizma.

Kripto investitore povezivali sa vladajućom partijom

Bivši ministar pravde Andrej Milović i tadašnji premijer Dritan Abazović tvrdili su da su izborne kampanje Pokreta Evropa Sad (PES) finansirane novcem predstavnika kripto zajednice koji su optuženi za pranje novca i prevare.

Tokom kampanje za parlamentarne izbore Abazović i tadašnji ministar unutrašnjih poslova Filip Adžić su u junu 2023. tvrdili da su u laptopu uhapšenog osnivača kompanije Terraform Labs, Do Kvona, pronađeni dokazi o finansiranju kampanje Pokreta Evropa Sad. Predsjednik PES-a Milojko Spajić demantovao je te navode i pozvao tužilaštvo da pokrene istragu.

Do Kvon je u martu 2023. uhapšen u Podgorici, a u to vrijeme bio je na crvenoj Interpolovoj potjernici zbog prevara na kripto tržištu u Južnoj Koreji i Sjedinjenim Američkim Državama. Crna Gora ga je prošlog decembra izručila Sjedinjenim Američkim Državama, a Specijalno državno tužilaštvo do danas nije objavilo rezultate istrage navoda Abazovića i Adžića.

Bivši ministar pravde Andrej Milović je prošlog avgusta izjavio da je britanski državljanin Džordž Kotrel finansirao kampanju PES-a za parlamentarne izbore 2023, navodeći da je Spajić “sarađivao sa svjetskim kripto investitorima, od kojih su neki i sa one strane zakona, poput Kotrela”. Milović je tada objavio fotografiju na kojoj su prikazani Spajić i njegov šef kabineta Branko Krvavac u razgovoru sa ključnim Kotrelovim čovjekom za kampanje, britanskim medijskim konsultantom Gavejnom Tovlerom.

Spajić je tvrdio da je izborna kampanja finansirana kreditom od 250.000 eura, ali nije komentarisao objavljene fotografije.

Kotrel je bio jedan od savjetnika Najdžela Faraža, bivšeg britanskog i evropskog poslanika i zagovornika izlaska Velike Britanije iz Evropske unije. Krajem jula 2016. godine uhapšen je u SAD zbog optužbi za pranje novca, prevare i ucjene, a nakon što je potpisao sporazum o priznanju krivice, izašao je na slobodu u martu 2017. godine nakon osam mjeseci zatvorske kazne.

U januaru 2020. Kotrel je u Porto Montenegru registrovao firmu Private Family Office, koja pruža kancelarijsko-administrativne usluge. Sa Kotrelom je u javnosti povezivan i nelegalni kriptomat pronađen u junu 2023. godine u Tivtu.

Čarapić nije želio za BIRN da komentariše tvrdnje o povezanosti Pokreta Evropa Sad sa Do Kvonom i Džordžom Kotrelom, navodeći da su afere montirane radi diskreditacije njegove partije uoči izbora te da nemaju nikakvog utemeljenja niti su dobile adekvatni epilog.

Kripto donacije se teško prate

Iz Agencije za sprječavanje korupcije (ASK) tvrde da nijedan politički subjekat do sada nije prijavio priloge u vidu kriptovaluta, ali da „postoji realna mogućnost pojave ovakvog oblika finansiranja“.

„Agencija planira da u narednom periodu sprovede intenzivne aktivnosti u saradnji sa međunarodnim partnerima, s ciljem identifikacije i analize specifičnih rizika. Posebna pažnja biće usmjerena na kampanje trećih lica, oglašavanje na društvenim mrežama, kao i upotrebu kriptovaluta i drugih oblika digitalne imovine u svrhu političkog finansiranja“, kazali su BIRN-u iz Agencije.

Zakonom o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja predviđeno je da na početku izborne kampanje svaki politički subjekat otvori poseban žiro račun preko kojeg se finansiraju aktivnosti vezane za kampanju. Taj račun se ne smije koristiti za finansiranje drugih aktivnosti, kao što je redovan rad partije.

Nemanja Stankov iz Centra za monitoring i istraživanje (CEMI) navodi da bi tom zakonskom odredbom tehnički bilo moguće ispratiti donacije i u kriptovalutama, podsjećajući da politički subjekti imaju obavezu da sve donacije „provuku kroz poseban žiro račun“. CEMI je jedna od tri nevladine organizacije koje su imale pridruženog člana u Odboru za izbornu reformu.

„U tehničkom smislu, duh Zakona bi trebalo tumačiti na način da, ukoliko su dobili neku donaciju u kriptovalutama, to bi trebalo da bude konvertovano u eure i onda uplaćeno na taj poseban žiro račun za finansiranje izborne kampanje. To nigdje ne piše na taj način, ali bi zakon trebalo tumačiti tako“, kazao je Stankov BIRN-u.

Ekspertkinja za razvojne finansije i blokčejn tehnologije, Iva Đurović, smatra da se sredstva stečena putem kriptovaluta ne mogu kontrolisati.

„Prosto ne postoji način da se to reguliše. Politička stranka ili bilo koja individua mogu primiti ili poslati novac putem kriptovaluta bez ikakvog traga. U tome i jeste poenta kriptovaluta, jer to je potpuno decentralizovani (uglavnom i anonimni) sistem slanja, kojem agencije za sprečavanje pranja novca teško mogu da uđu u trag. Agencije za sprječavanje korupcije tu nisu od pomoći“, kazala je Đurović BIRN-u.

Federalna izborna komisija Sjedinjenih Američkih Država (FEC) je u maju 2014. godine odobrila donacije u Bitcoinu, koje se tretiraju kao bilo koji poklon, odnosno kao „novac ili bilo šta vrijedno“. Takve donacije mogu se primiti i čuvati u Bitcoin novčaniku dok ne budu pretvorene u FIAT (tradicionalni oblik novca), kada moraju biti prijavljene. Vrijednost donirane kriptovalute procjenjuje se na osnovu tržišne vrijednosti u trenutku prijema.

Ukoliko se utvrdi da je doprinos iz zabranjenog izvora, prelazi ograničenje donacije ili je na drugi način nezakonit, kriptovaluta mora biti vraćena ili refundirana.

FEC prati kripto donacije tako što zahtijeva od partija i kandidata da koriste registrovanog trećeg posrednika, koji prođe KYC (Know Your Client/Customer) i AML (Anti-Money Laundering) verifikaciju i ima jedinstvenu adresu preko koje idu sve donacije. Pojedine savezne države, poput Ilinoisa i Džordžije, ne dozvoljavaju donacije u kriptovalutama.

U Brazilu je u maju predloženo da Izborna komisija razmotri uvođenje blokčejn tehnologija u izborno zakonodavstvo. Švedski političar Mathias Sundin izabran je za poslanika u državnom parlamentu nakon što je tokom izborne kampanje prikupljao donacije isključivo u Bitcoinima.

Stankov smatra da se ne može isključiti rizik da političke partije kroz kriptovalute kreiraju crne fondove.

„Generalno su rizici kod kriptovaluta ono što se kolokvijalno tako i percipira – mogućnost kreiranja crnih fondova. Ne kažem da će za to političke partije da koriste kriptovalute, ali definitivno činjenica da nisu na tradicionalan način vezane za bankovne račune može da posluži kao način da se određene partijske aktivnosti finansiraju a da se to ne zna. I da to nije registrovano kroz izvještaje koji se dostavljaju ASK“, tvrdi Stankov.