Iako je prethodnih godina povećan broj optužnica protiv visokih zvaničnika zbog korupcije i organizovanog kriminala, u većini slučajeva još nije došlo do pravosnažnih presuda, pokazala je analiza BIRN-a.

U non-pejperu za poglavlja 23 i 24, objavljenom u maju, Evropska komisija (EK) upozorila je da je Specijalno državno tužilaštvo (SDT) značajno povećalo broj istraga u odnosu na 2022. godinu, ali da mali broj pravosnažnih osuđujućih presuda i nedostatak efikasnih i odvraćajućih kazni i dalje doprinose percepciji nekažnjivosti.

U dijelu koji se odnosi na rad sudova iz EK su upozorili da je tokom 2023. godine bilo više novih predmeta nego riješenih te da se broj neriješenih slučajeva stalno povećava.

Iz Ministarstva pravde tvrde da, i pored upozorenja EK, crnogorsko pavosuđe ima rezultate u obračunu sa organizovanim kriminalom i korupcijom.

„Vjerujemo da svaki objektivan posmatrač mora priznati da je u prethodnom periodu jasno vidljiva politička volja da se ovaj problem riješi. Vidljivost rezultata danas nije slučajna – to je posljedica intenzivnog djelovanja pravosuđa ali i izvršne vlasti. Za razliku od ranijih godina danas ne postoji poricanje problema niti pokušaj zarobljavanja sistema“, kazali su za BIRN iz Ministarstva pravde.

Analiza BIRN-a pokazala je da većina sudskih procesa protiv bivših zvaničnika zbog korupcije traje godinama, dok u najvećem broju slučajeva nijesu donesene ni prvostepene presude.

Tako je suđenje bivšoj predsjednici Vrhovnog suda, Vesni Medenici, do sada odgađano više od 20 puta a godinu i deset mjeseci nakon potvrđivanja optužnice slučaj je oduzet postupajućem vijeću kojim je predsjedavala sutkinja Nada Rabrenović i dodijeljen vijeću sutkinje Vesne Kovačević.

Medenica je uhapšena u martu 2022, a optužnica protiv nje i njenog sina Miloša Medenice i još 14 osoba podnijeta je u oktobru iste godine. Specijalno državno tužilaštvo tereti Medenicu za zloupotrebu službenog položaja i članstvo u kriminalnoj organizaciji ne čijem je čelu njen sin Miloš Medenica. Oni su, između ostalog, optuženi za davanje i primanje mita, protivzakoniti uticaj i sprečavanje dokazivanja.

Nakon sedam mjeseci u pritvoru, Vesna Medenica je u novembru 2022. puštena da se brani sa slobode. Njen sin Miloš pušten je iz istražnog zatvora nakon što mu je istekao trogodišnji pritvor bez pravosnažne presude.

Dejan Milovac iz Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) upozorava da još nema pravosnažnih presuda za visoku korupciju.

,,Uprkos povremenim institucionalnim pomacima, borba protiv korupcije i organizovanog kriminala u Crnoj Gori i dalje nema stvarne rezultate. SDT jeste aktivnije, ali da bez pravosnažnih presuda u slučajevima visoke korupcije, sve to ostaje samo forma bez suštine“, kazao je Milovac BIRN-u.

Samo dvije presude, neriješeni predmeti se gomilaju

U izvještaju Sudskog savjeta za prošlu godinu navodi se da Specijalizovano odjeljenje pri Višem sudu u Podgorici nadležno za predmete organizovanog kriminala, korupcije i ratnih zločina tokom 2024. godine nije riješilo gotovo 80 odsto predmeta.

„Specijalizovano odjeljenje pri Višem sudu u Podgorici imalo je ukupno 211 predmeta, od kojih je riješeno 43, dok je 168 predmeta ostalo neriješeno“, navodi se u izvještaju Sudskog savjeta za 2024. godinu.

Prema podacima koje je BIRN dobio iz Višeg suda u Podgorici do 21. oktobra ove godine neriješeno je 164 predmeta od ukupno 207 koji su u nadležnosti Specijalnog odjeljenja tog suda. Pojašnjeno je i da su tokom 2025. godine riješena 43 predmeta.

Podaci Višeg suda pokazali su da broj predmeta u radu Specijalnog odjeljenja konstantno raste – sa 109 tokom 2020. na 150 u 2022. godine, dok ih je 2023. bilo 176. Iz Višeg suda nijesu dostavljeni podaci o presudama.

Analiza BIRN-a pokazala je da su u prethodnih 5 godina samo 2 suđenja visokim zvaničnicima završena presudama. Apelacioni sud je 29. maja potvrdio presudu Višeg suda u Podgorici kojom je specijalna državna tužiteljka Lidija Mitrović u ponovljenom postupku osuđena na 7 mjeseci zatvora zbog zloupotrebe službenog položaja, nakon što je od novembra 2020. godine do decembra 2021. godine odbacila 4 krivične prijave za utaju poreza u slučaju „Klap“.

Viši sud je 23. marta osudio na 3 godine i 8 mjeseci zatvora bivšeg direktora Uprave policije Slavka Stojanovića, jer je zloupotrijebio službeni položaj kada je 2018. godine tražio od policajaca da propuste tovar cigareta bez dokumentacije. Stojanović je tokom odbrane priznao da je zloupotrijebio položaj.

Generalni sekretar organizacije KOD, Miodrag Vujović, tvrdi da sudovi ne prate istrage SDT-a i Specijalnog policijskog odjeljenja.

„Džaba i najtemeljniji rad tužilaštva ako sudstvo nema kadar koji može iznijeti te procese. Tu je, zapravo, najveći problem: sudije koje su politički instalirane prije 2020. godine često mogu doći u situaciju da sude predmetima u kojima imaju lične ili političke slabosti“, kazao je Vujović BIRN-u.

U izvještaju o radu Tužilačkog savjeta i Državnog tužilaštva za 2024. godinu navodi se da se 72,7 odsto krivičnih prijava odnosilo na visoku korupciju, a 14 odsto na organizovani kriminal. Tokom prošle godine primljeno je 199 prijava za organizovani kriminal, dok je za krivična djela visoke korupcije bilo 1.032 prijave. Najviše ih je bilo za zloupotrebu službenog položaja – ukupno 1.056.

Navodi se i da je u posljednje tri godine gotovo polovina zastarjelih prijava bila iz nadležnosti Specijalnog državnog tužilaštva.

Prema podacima Sudskog savjeta trajanje postupaka za predmete organizovanog kriminala u Višem sudu značajno je poraslo – sa 368 dana tokom 2022. na 482 dana tokom 2023, što predstavlja povećanje od oko 31 odsto.

„Ovaj trend ukazuje da složenost postupaka, uključujući obimnost dokaznog materijala i česta zakazivanja ročišta, i dalje utiče na duže trajanje procesa odlučivanja“, navodi se u izvještaju.

Iz Sudskog savjeta smatraju da treba raditi na povećanju broja krivičnih presuda u predmetima organizovanog kriminala, visoke korupcije i pranja novca.

„Poseban akcenat treba staviti na davanje konačnog i adekvatnog pravnog odgovora sudova na savremene oblike organizovanog kriminala i korupcije i u tom smislu su već započete aktivnosti na praćenju predmeta koji su u fokusu javnosti. Za realizaciju navedenog potrebne su dodatne aktivnosti, ne samo sudske već i zakonodavne i izvršne vlasti“, kazali su za BIRN iz Sudskog savjeta.

„Krupne ribe“ još čekaju presude

Zbog zloupotrebe službenog položaja i organizovanja kriminalnih grupa trenutno se sudi bivšim čelnicima pravosuđa, visokim funkcionerima Agencije za nacionalnu bezbjednost i uprave policije i bivšim članovima Vlade.

Bivšeg specijalnog državnog tužioca, Sašu Čađenovića koji je uhapšen u decembru 2022. godine, tužilaštvo tereti za stvaranje kriminalne organizacije i zloupotrebu službenog položaja. SDT ga tereti da kao tužilac nije pokretao postupke protiv pripadnika „kavačkog klana“. Pritvor mu je ukinut u julu 2024.

Zbog saradnje sa pripadnicima kavačkog klana, sudi se i nekadašnjem glavnom specijalnom tužiocu Milivoju Katniću i visokom funkcioneru Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB) i Uprave policije Zoranu Lazoviću. Katnić i Lazović uhapšeni su u aprilu 2024. godine i još uvijek su u pritvoru.

Tužilaštvo tereti Lazovića da je 2020. organizovao kriminalnu grupu čiji su članovi postali Katnić i Čađenović. Katnić je okrivljen da je u januaru 2022. sa Čađenovićem zloupotrijebio službeni položaj i sarađivao sa pripadnicima kavačkog klana.

Za stvaranje kriminalne organizacije i zloupotrebu službenog položaja sudi se i bivšem predsjedniku Privrednog suda, Blažu Jovaniću, koji je uhapšen u maju 2022. godine a suđenje mu je počelo godinu dana kasnije. Krajem 2023. pušten je da se brani sa slobode uz jemstvo od 768.000 eura.

U odvojenim sudskim procesima za zloupotrebu službenog položaja sudi se i bivšem ministru poljoprivrede, Petru Ivanoviću, bivšem ministru odbrane Predragu Boškoviću i nekadašnjem direktoru Investiciono-razvojnog fonda Zoranu Vukčeviću.

Zbog zloupotrebe službenog položaja i članstva u kriminalnoj organizaciji uhapšeni su i bivši direktor Uprave policije Veselin Veljović, nekadašnji direktor ANB-a Dejan Peruničić, funkcioneri ANB-a Duško Golubović i Drago Spičanović, bivši pomoćnik direktora Uprave policije Dejan Knežević kao i nekadašnji predsjednik Opštine Budva Milo Božović.

U posljednjih pet godina, pred Višim državnim tužilaštvom formirano je i 7 predmeta protiv bivšeg premijera i predsjednika Crne Gore Mila Đukanovića, ali su sve krivične prijave odbačene.

Specijalno državno tužilaštvo je početkom avgusta zbog zastare odbacilo krivičnu prijavu protiv Đukanovića, njegove sestre Ane i više drugih osoba zbog korupcije prilikom privatizacije Telekoma.

Američka Komisija za hartije od vrijednosti je u decembru 2011. saopštila da ima dokaze da je prilikom prodaje Telekoma bilo podmićivanja u Crnoj Gori. Spisi iz SAD-a su Crnoj Gori dostavljeni prije deset godina.

Kupac crnogorskog Telekoma, kompanija Mađar Telekom koja je dio Dojče Telekom grupe, u decembru 2011. platila je kaznu od 95 miliona dolara kako bi izbjegla suđenje za korupciju.

Milovac ističe da je upravo afera „Telekom“ najbolji dokaz da u Crnoj Gori još nema političke volje da se raskrsti sa visokom korupcijom.

,,Bez temeljne provjere integriteta u pravosuđu i drugim institucijama koje bi trebalo da nas štite od korupcije, teško je govoriti o stvarnim promjenama. Kada su korupcija i lični interesi duboko ukorijenjeni upravo na adresama koje bi trebalo da budu brana tom problemu onda borba protiv korupcije ne samo da je neefikasna već postaje dio problema koji pokušava da riješi“, kaže Milovac.

Iz Ministarstva pravde tvrde da borba protiv visoke korupcije zahtijeva kontinuirane napore, jer se radi o pojavi koja se duboko infiltrirala u sistem.

„Procesi se ubrzavaju i što je naročito važno – bez kompromisa kada je u pitanju kvalitet presuda. Iako smo svjesni da se uspjeh mjeri pravosnažnim osuđujućim presudama, što je i jedan od ključnih zahtjeva Evropske unije u kontekstu zatvaranja poglavlja 23 i 24, konstatujemo da je napredak primjetan i da se krećemo u pravcu jačanja efikasnosti pravosuđa“, kazali su za BIRN iz Ministarstva pravde.

Međutim, Miodrag Vujović upozorava da suđenja traju predugo zbog čega se u javnosti stvara percepcija nekažnjivosti visoke korupcije.

„Slučajevi koji se razvlače godinama, koji zastarijevaju ili se ruše zbog procesnih propusta, najbolji su dokaz da sistem ne funkcioniše ni približno na način na koji bi bilo potrebno. Umjesto temeljne reforme koja bi ubrzala ostvarivanje pravde, dobili smo prolongiranje stanja koje najviše odgovara upravo onima koji bi pred zakonom morali da polažu račune“, kazao je Vujović.