Usidrena u luksuznoj marini Porto Montenegro u Tivtu, superjahta Luminosity, više od 3 godine stoji nepomično na mulu V u zoni zabranjenoj za javnost. Trup joj je obrastao morskom travom i školjkama, palube su oštećene, a nedostaju pojedini paneli sa koridura nad glavnom palubom.

Kada je 2022. isplovila iz italijanskog brodogradilišta Benetti, superjahta vrijedna 225 miliona dolara bila je simbol luksuza. Danas je dokaz koliko u Crnoj Gori škripi primjena evropskih sankcija prema Rusiji.

Iako se dovodi u vezu sa ruskim oligrahom Andrejem Gurjevom mlađim, kojem su Vlada Velike Britanije i Evropska unija (EU) 2022. godine uvele sankcije zbog veza sa ruskom predsjednikom Vladimirom Putinom, jahta Luminosity u Crnoj Gori nije blokirana zbog sankcija. Prema zvaničnim podacima Ministarstva pomorstva superjahta je formalno zadržana zbog nagomilanih dugova, inspekcijskih nedostataka i neplaćenih usluga.

Iz Ministarstva pomorstva tvrde da nijesu u saznanju da se Luminosuity i njeni članovi posade nalaze pod restriktivnim mjerama EU, navodeći da je inspekcija državne luke (PSC) izvršila 3 odvojena inspekcijska pregleda na osnovu kojih je traženo otklanjanje evidentiranih nedostataka.

„Kako PSC nije dobila izvještaj da su nedostaci otklonjeni jahta je zadržana do otklanjanja svih nedostataka. Takođe, odlukom Privrednog suda Crne Gore, Lučkoj kapetaniji Kotor je naloženo da oduzme jahti isprave, zbog postupaka koji se vode pred tim sudom, što je kapetanija uradila, uz napomenu da su te isprave u međuvremenu istekle“, kazali su BIRN-u iz Ministarstva pomorstva.

“Sve aktivnosti koje se tiču uplovljavanja plovnih objekata, a koje sprovodi Ministarstvo pomorstva vezane su za sigurnost plovidbe, tako da u dijelu izricanja bilo kakvih sankcija ne postoji nadležnost ni mogućnost sprovođenja istih nad bilo kojim stranim plovnim objektima”, dodali su.

Prema podacima Ministarstva pomorstva, vlasnik ultraluksuznog broda je offshore kompanija Flying Cloud Overseas Limited sa ostrva Guernsey u La Manšu. BBC je u septembru 2023. objavio da je Luminosity jahta ruskog oligarha Andreja Gurjeva mlađeg, čiji otac Andrej Gurjev upravlja hemijskom kompanijom PhosAgro iz Moskve i koji je takođe pod sankcijama EU zbog povezanosti sa ruskom vojnom invazijom na Ukrajinu.

Prema izvještavanjima medija Gurjev mlađi je kupio Luminiosity od italijanskog brodogradilišta Benetti, nakon što je jedan arapski biznismen za koga je jahta građena, odbio da prihvati njenu isporuku.

Iz italijanskog brodogradilišta Luminosity je u martu 2022. stigla u Porto Montenegro, gdje su se već nalazile jahte nekih ruskih oligarha za koje se očekivalo da će im EU uvesti sankcije.

BIRN je u martu 2022. objavio da su se 1. marta u Tivtu nalazile jahta Galactica Super Nova, u vlasništvu predsjednika Lukoila, Vagita Alekperova. U Porto Montenegru se tada nalazila i jahta Solaris ruskog oligarha Romana Abramoviča i prateći brod luksuzne jahte Sputnjik koji pripada ruskom milijarderu Olegu Deripaski.

Oba broda, upisana na offshore firme, ubrzo su isplovila iz Crne Gore u Tursku i Hrvatsku. Iz Ministarstva vanjskih poslova (MVP) tada su kazali da jahta Solaris nije bila na listi EU sankcija, kao i da se zvanično ne vodi na ime Romana Abramoviča.

Superjahta „zarobljena“ zbog sudskih sporova

U Privrednom sudu Crne Gore se vode 3 parnična predmeta protiv kompanije Flying Cloud Overseas Limited, koja je zvanični vlasnik jahte Luminosity, ali iz suda BIRN-u nijesu odgovorili ko su tužioci u sporovima protiv te offshore kompanije.

Privredni sud je krajem oktobra prošle godine u dva predmeta izrekao privremene mjere kojima se zabranjuje „raspolaganje, otuđenje i opterećenje jahte“ kao i njeno isplovljavanje iz marine Porto Montenegra. Postupajući po rješenju suda, Lučka kapetanija Kotor je jahti oduzela brodske isprave.

Privremene mjere su u oba slučaja izrečene na predlog povjerilaca koji su dužni da snose troškove osiguranja broda, odnosno plaćaju minimalni broj članova posade. Iz Privrednog suda nisu naveli ko su povjerioci kojima zvanični vlasnik jahte navodno duguje novac i koliki su ukupno iznosi tih potraživanja.

Iz Privrednog suda su BIRN-u kazali da su u međuvremenu okončana 2 predmeta koja su protiv zvaničnog vlasnika jahte Luminiosity pokrenule italijanska firma za snabdijevanje brodova Versilia Supply Serrvices i kompanija Adriatic Marinas. Italijanska firma je 2023. godine prijavila potraživanje od 99.929 eura dok je vlasnik Porto Montenegra iste godine tražio 424.221 eura za neplaćene usluge veza i boravka jahte u tivatskoj marini.

Sagovornici BIRN-a koji su uključeni u dešavanja u vezi sa sudskim sporovima kazali su da je Luminosity u Crnoj Gori zvanično u statusu „zadržanog broda“, jer je toj jahti u međuvremenu isteklo važenje sertifikata o sposobnosti za plovidbu. Brod je u statusu „zarobljenog plovila“ od strane Privrednog suda zbog sporova koji se pred tim sudom vode protiv zvaničnog vlasnika jahte.

Bogati vlasnici u praksi nikada ne registruju jahte na svoja imena, već su zvanični vlasnici (tzv. shell company) offshore kompanije. Jahtom upravlja druga firma (tzv. managment company) koja se brine o svakodnevnom vođenju broda – plaćanju posade, održavanju, snabdijevanju, primjeni propisa i standarda.

Osim toga, jahte su po pravilu, registrovane na neku od tzv. zastava pogodnosti – poreskih rajeva koje uz niže dadžbine za njenog vlasnika, daju i garancije dodatne povjerljivosti podataka u vezi sa jahtom prema zainteresovanim trećim stranama.

Kompanija Flying Cloud Overseas Limited i pravni zastupnik jahte Luminosity u Crnoj Gori nisu željeli za BIRN da komentarišu dešavanja vezana za jahtu.

Blokirana imovina samo jednog Rusa

Ruska vojna invazija na Ukrajinu počela je u februaru 2022. godine, a Vlada Crne Gore se 1. marta pridužila sankcijama koje je EU uvela Rusiji. Poslije više odlaganja Vlada je u aprilu 2022. i zvanično potvrdila odluku o sankcijama koje podrazumijevaju zamrzavanje imovine ruskim državljanima i kompanijama sa spiska.

U okviru restriktivnih mjera EU, Crna Gora je zabranila ruske prelete kroz svoj vazdušni prostor i pristup svojim aerodromima te obustavila transakcije sa Centralnom bankom Rusije. Crna Gora je tada uvela zabranu korišćenja sistema Swift za 7 ruskih banaka i obustavila emitovanje ruskih državnih medija.

Nakon uvođenja sankcija tadašnji ministar unutrašnjih poslova Filip Adžić je u junu 2022. kazao da je Uprava za nekrenitne donijela rješenja kojima je ograničeno raspolaganje imovinom 34 ruska državljanina kojima su uvedene sankcije EU. Iako je Adžić tada kazao da se odluka odnosi na 44 nekretnine u Crnoj Gori, iz Uprave za nekretnine su u novembru 2023. kazali da je blokirana imovina samo jednom ruskom državljaninu, dok je za preostala 33 naknadno utvrđeno da nisu pod sankcijama EU.

Iz Uprave za nekretnine tada su pojasnili da su na spisku osoba pod sankcijama EU navedeni podaci samo o imenu i prezimenu, a za pojedine i datum rođenja. Nakon što je Uprava za nekretnine blokirala imovinu ruskih državljana čija su se imena i prezimena podudarala sa onima na spisku, nakon provjere identiteta utvrđeno je da njih 33 nisu na listi EU.

Nakon što je Uprava za nekretnine poništila odluke za 33 ruska državljanina, u Crnoj Gori je blokirana samo imovina Marata Baširova, bivšeg premijera samozvane Narodne Republike Lugansk. Baširov u budvanskom naselju Bečići ima stan od 33 kvadrata a suvlasnik je i nestambenog prostora od 128 kvadrata. Iz MUP-a su potvrdili BIRN-u da je imovina Baširova u Crnoj Gori i dalje blokirana.

Iz ambasade Ruske Federacije nisu odgovarali na pitanje BIRN-a o broju ruskih državljana kojima je zbog sankcija blokirana imovina u Crnoj Gori.

Bivši premijer Dritan Abazović kazao je BIRN-u da je njegova Vlada usvajala pakete restriktivnih mjera koje je donijela EU, a u kojima su bila imena lica koja su pod sankcijama.

„Njima je bilo uskraćeno gostoprimstvo u našoj državi. Za svaki eventualni pokušaj ulaska nekog od tih lica bila bi obaviještena Uprava policije i Uprava carina i na taj način smo znali da li ima takvih zahtjeva. Kada se vidjelo da je Crna Gora ozbiljna u toj primjeni, mi nismo imali previše situacija (bilo ih je samo par) da je neko sa liste sankcionisanih pokušavao da uđe u našu državu“, kazao je Abazović.

„Kako to sada funkcioniše, stvarno ne znam. Nisam siguran da se striktno poštuje ali je istina i to da je taj mehanizam sankcija i na nivou Evrope čini mi se malo devalvirao i da nije toliko efikasan”, dodao je on.

Iz Vlade nisu odgovorili na pitanja BIRN-a vezana za primjenu sankcija EU protiv državljana Rusije i Bjelorusije.

Skupština Crne Gore je prošlog decembra donijela Zakon o restriktivnim mjerama, kojim se uređuju obaveze državnih organa prilikom sprovođenja međunarodnih sankcija. Članom 48 Zakona propisano je uspostavljanje informacionog sistema za evidentiranje, obradu i razmjenu podataka o licima na koje se odnose restriktivne mjere. Zakonom je predviđeno da u roku od 18 mjeseci MUP uspostavi sistem čijim bi podacima mogli da pristupe samo ovlašćeni službenici tog ministarstva.

U MUP-u tvrde da je nedostatak adekvatnog informacionog sistema najveći problem za efikasnu primjenu međunarodnih sankcija, ne navodeći u kojoj je fazi uspostavljanje tog sistema.

“U okviru svojih nadležnosti, Direktorat za bezbjednosno-nadzorne poslove Ministarstva unutrašnjih poslova vrši nadzor nad sprovođenjem Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma, kao i Zakona o restriktivnim mjerama, kontrolišući da li obveznici poštuju zakonske odredbe, uključujući i potencijalne šeme prikrivanja vlasništva preko offshore struktura”, kazali su BIRN-u iz ministarstva.

Vlada je 11. jula ove godine usvojila Nacrt Akcionog plana za unapređenje nacionalnih kapaciteta za primjenu restriktivnih mjera za period 2025-2028, u kome se navodi da Crna Gora treba da ima proaktivan pristup primjeni sankcija. U akcionom planu se, između ostalog, pojašnjava da treba izraditi podzakonska akta i smjernice za primjenu restriktivnih mjera, obučiti državne organe i unaprediti ljudske i IT resurse za primjenu restriktivnih mjera u javnim institucijama.

Saglasnost za turistički kompleks povezan sa Deripaskom

U međuvremenu, Ministarstvo prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine je prošlog decembra potpisalo saglasnost za arhitektonsko rješenje turističkog kompleksa firme K.P.M. Limited, koja se povezuje sa ruskim oligarhom Olegom Deripaskom, koji je pod sankcijama EU, Velike Britanije i SAD zbog veza sa zvaničnom Moskvom.

Kompanija K.P.M. Limited najavila je izgradnju turističkog kompleksa na prostoru od 103.900 kvadrata koji se nalazi na teritoriji Parka prirode Platamuni, između Budve i Kotora. Turistički kompleks bi trebao da se sastoji od hotela, apartmanskih naselja, vila i pratećih sadržaja, koji se protežu uz morsku obalu od rta Platamuni do pješčane uvale Trsteno.

Kompanija K.P.M. Limited na tom prostoru ima ukupno oko 550 hiljada kvadrata zemljišta, koje je 2004. godine kupljeno po simboličnoj cijeni od 9 eura po kvadratu od tadašnjeg Fonda za reformu sistema odbrane Srbije i Crne Gore.

Offshore kompanije Tangril Equities LTD Tortola sa Britanskih Djevičanskih ostrva i Gavroche Investment Limited LTD sa Kipra bile su prvobitni vlasnici firme K.P.M. Limited od njenog osnivanja u februaru 2004. do maja 2020. godine.

U tužbi pred okružnim sudom u Njujorku iz prošlog februara državni tužilac je, između ostalog, naveo da je kao direktor firmeTangril Equities LTD upisan Deripaskin rođak Pavel Ezubov kao i da je firma pod kontrolom ruskog oligarha.

Kompanija Gavroche Investment Limited LTD pominje se kao dio Deripaskine finansijske šeme u postupku pred Privrednim sudom u Velikoj Britaniji.

Vlasnička stuktura kompanije K.P.M. Limited je nedavno promijenjena i njome sada upravlja offshore kompanija Jolie Services LTD sa Maršalskih ostrva.

Na pitanje da li su istraživali moguću povezanost sankcionisanih ruskih i bjeloruskih državljana sa pravnim licima koja se vode kao vlasnici nekretnina u Crnoj Gori, iz MUP-a su kazali BIRN-u da sprovode provjere tamo gdje za to postoje podaci koji ukazuju na potencijalno prikrivanje identiteta stvarnih vlasnika.

“Nakon uspostavljanja informacionog sistema za restriktivne mjere, biće značajno unaprijeđen pristup objedinjenim podacima o označenim licima i sprovedenim mjerama, što će dodatno ojačati institucionalni odgovor na pokušaje izbjegavanja međunarodnih sankcija“, tvrde u MUP-u.

Iz Ministarstva vanjskih poslova i Uprave za nekretnine nisu odgovorili na pitanja BIRN-a vezana za primjenu sankcija EU protiv državljana Rusije i Bjelorusije. Ni i iz Ustavnog suda nisu odgovorili na pitanja BIRN-a da li su podnošene inicijative za ocjenu ustavnosti individualnog uvođenja sankcija na imovinu stranih državljana u Crnoj Gori.