Ministarstvo kulture odbilo je zahtjev Opštine Plav da se glavni trg u Murinu preimenuje u Trg NATO žrtava kao i da se podigne spomenik posvećen masovnom pokrštavanju muslimanskog stanovništva Plava i Gusinja.

Preimenovanje trga u Murinu i podizanje spomen-obilježja u Plavu bilo je predviđeno predlogom godišnjeg Programa podizanja spomen-obilježja na teritoriji Opštine Plav, koji je Ministarstvu kulture u aprilu 2019. godine dostavio tadašnji predsjednik Opštine Orhan Šahmanović. Iz Opštine Plav su tada podsjetili da je program usvojio lokalni parlament.

U odlukama ministarstva donijetim u junu 2019. godine, koje su dostavljene BIRN-u na osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama, navodi se da predlog Opštine Plav nije u skadu sa odredbama Zakona o spomen-obilježjima.

Iz Ministarstva, koje je tada vodio funkcioner Demokratske partije socijalista (DPS), Aleksandar Bogdanović, odbacili su predlog Programa navodeći da nije dostavljeno obrazloženje za podizanje spomen-obilježja, vrstu, način podizanja i opis simboličkog značenja.

„Komisija je utvrdila da shodno citiranim odredbama od dana zbivanja ovog događaja nije protekao zakonski rok od 50 godina, te da se na isti primjenjuju odredbe Zakona koje propisuju prethodnu saglasnost Vlade Crne Gore, na predlog Ministarstva kulture“, navodi se u odluci ministarstva.

Zakonom je predviđeno da se spomen-obilježje može podići u skladu sa programom koji donosi skupština opštine, uz prethodnu saglasnost Ministarstva kulture. U zakonu se, između ostalog, navodi da se spomen-obilježje za značajan događaj ne može podići prije isteka roka od 50 godina, dok je za spomenik ličnostima minimalan rok 20 godina od njihove smrti.

Spomen-obilježja se mogu podići i ranije ali uz odobrenje Vlade, na predlog Ministarstva kulture.

Programom Opštine Plav bilo je predviđeno da se Trg omladine u centru Murina preimenuje u Trg NATO žrtava, što je bila inicijativa koju je u decembru 2015. pokrenuo savjet mjesnih zajednica Murina, Velike i Brezojevice.

Inicijativa je pokrenuta u znak sjećanja na žrtve vazdušnog napada NATO avijacije na Murino 30. aprila 1991. godine, kada je poginulo šest civila, među kojima troje djece.

„Vodeći računa o nanijetoj šteti granatiranjem Murina i poginulim građanima, među kojima je troje djece, tražimo da se trg u strogom centru Murina nazove Trg NATO žrtava… Smatramo da taj naziv nikome ne smeta. Opominje da se zločini nad civilima i nevinim građanima nigdje više ne dogode. Naziv će trajno podsjećati ba nevino stradale žrtve i razaranja koja su zadesila Murino i druge krajeve“, navodi se u inicijativi Opštine.

Iz Opštine Plav nijesu odgovorili BIRN-u da li će Ministarstvu kulture i medija ponovo uputiti predlog za preimenovanje trga u Murinu.

U napadu na Murino poginuli su Julija Brudar (10), Olivera Maksimović (13) i Miroslav Knežević (13), penzioneri Milka Kočanović (69) i Manojlo Komatina (69), kao i Vukić Vuletić (40). Još osam ljudi je ranjeno kada je deset projektila pogodilo most na rijeci Lim, u blizini crnogorske granice sa Kosovom.

U vazdušnim napadima oštećeni su i prodavnica i Dom kulture i drugi civilni objekti u mjestu koje je tada brojalo 462 stanovnika.  NATO je most u Murinu smatrao „legitimnim vojnim ciljem“, navodeći da je to jugoslovenskim vojnim trupama koje su bile stacionirane u Crnoj Gori jedan od glavnih tranzitnih puteva ka Kosovu.

Vazdušni udari NATO-a pokrenuti su bez odluke Savjeta bezbjednosti UN-a, a NATO ih je opravdao kao humanitarnu intervenciju koja je imala za cilj da primora tadašnjeg predsjednika Savezne Republike Jugoslavije (SRJ), Slobodana Miloševića, da okonča vojnu agresiju na Kosovu.

Bombardovanje je okončano 10. juna 1999. godine, potpisivanjem tzv. Kumanovskog vojno-tehničkog sporazuma o razmještanju međunarodnih snaga KFOR-a na Kosovu. Prema procjeni Hjuman Rajts Voča, tokom sedamdesetosmodnevne vazdušne akcije ubijeno je oko 500 civila.

Crna Gora je postala punopravna članica NATO 5. juna 2017. godine, kada je tadašnji Ministar vanjskih poslova Crne Gore, Srđan Darmanović, predao u američkom Stejt departmentu instrument o pristupanju Crne Gore tom vojnom savezu.

Spomenik pokrštavanju muslimana predstavlja sukob naroda

Ministarstvo je u junu 2019. odbilo i predlog Opštine Plav da se u tom gradu podigne spomen-obilježje posvećeno masovnom pokrštavanju muslimanskog stanovništva toga kraja koje se dogodilo 1913. godine. Opština je podizanje spomenika predložila nakon inicijative NVO Ljiljan iz 2016. godine, u kojoj se, između ostalog, navodi da je pokrštavanje bilo izraženo od januara do marta 1913. godine.

Iz Opštine su tada predložili da spomen-obilježje bude postavljeno na Racini na parceli koja je u opštinskom vlasništvu, navodeći da bi Opština i donatori snosili troškove podizanja spomenika. U inicijativi je pojašnjeno da bi na spomen-obilježju, uz citate iz Kurana, bilo ispisano i da „spomenik podižu potomci preko 12.000 nasilno pokrštenih i ubijenih tokom marta mjeseca 1913. godine prilikom ulaska crnogorske vojske u ove krajeve“.

Iz Opštine su se pozvali na Član 1 Zakona o spomen-obilježjima, u kojem se navodi da se podizanjem spomenika trajno obilježavaju značajni događaji i čuvaju uspomene na istaknute ličnosti.

„Izgradnjom spomenika posvećenom masovnom pokrštavanju Plavljana i Gusinjana ukazuje se da se radi o ličnostima od izuzetnog istorijskog značaja. Simbolično i trajno se čuvaju uspomene na taj nemili događaj. To je i opomena budućim generacijama da se nikad nikom ne ponovi“, navodi se u inicijativi Opštine iz aprila 2019. godine.

Iz ministarstva su odbacili predlog pozivajući se na član 10 zakona kojim nije dozvoljeno podizanje spomen-obilježja za događaj koji predstavlja sukob naroda isključivo na vjerskoj ili nacionalnoj osnovi.

„Imajući u vidu tekst koji se planira ispisati na spomen-obilježju, konstatovano je da isti sadrži istorijski netačne i neprecizne podatke, kao i vjerski isključive stavove koji nijesu u skladu sa zakonom“, navodi se u odluci koju je potpisao tadašnji ministar kulture Aleksandar Bogdanović.

U knjizi istoričara Živka Andrijaševića i Zorana Stanojevića „Pokrštavanje muslimana 1913. godine“ navodi se da je nakon ulaska crnogorske vojske u Plav i Gusinje tokom Prvog balkanskog rata došlo do prisilne promjene vjere stanovnika tog kraja.

U knjizi koju je izdalo udruženje Almanah 2003. godine, pojašnjava se da je do pokrštavanja muslimana u novooslobođenim oblastima došlo u periodu od januara do marta 1913. godine, kao i da je ono bilo masovno u okolini Plava i Gusinja, kao i u Peći, na Kosovu. Navodi se da je u oblasti Plava i Gusinja pokršteno preko 3.000 stanovnika i od 7 do 10 hiljada u okolini Peći, dok je u drugim oslobođenim krajevima bilo nešto manjeg obima ili ga uopšte nije bilo.

U knjizi je pojašnjeno i da su nasilno pokrštavanje muslimana inicirale i izvršile upravne i vojno–policijske vlasti u novooslobođenim oblastima, navodeći da je to bio njihov način obračuna sa odmetničkim pokretom, odnosno njihov metod „sređivanja stanja“. U knjizi se pojašnjava i da država Crna Gora nije posredno niti neposredno radila na prevođenju muslimana u pravoslavlje, ali da se nije „rigorozno i do kraja obračunala sa ljudima koji su počinili zločin“.