Granica između Crne Gore i Albanije na Skadarskom jezeru je povremeno bez policijske kontrole zbog rasporeda smjena u plovnoj jedinici granične policije, tvrde sagovornici BIRN-a. Iz Uprave policije navode da policijske patrole u redovnim smjenam pokrivaju granicu na vodi i u priobalnom dijelu Skadarskog jezera.

Sagovornik BIRN-a, koji nije želio da mu se identitet objavi u javnosti, kazao je da policijske patrole rade samo u dvije smjene, zbog čega je u pojedinim terminima granica bez kontrole.

„Jedna grupa policajaca iz plovne jedinice radi dva dana dnevnu, a druga noćnu smjenu. A onda je naredna dva dana granica potpuno slobodna. Iz Albanije se čunovima i gliserima prelazi u naše teritorijalne vode. Neki zbog krivolova, a pojedinci i zbog šverca“, kazao je sagovornik BIRN-a.

„Vrlo često, ustaljenim rutama, prolaze jaki gliseri iz Koplika i Kamenice prema Koraćici, ili idu kroz (Skadarsku) Krajinu“, tvrdi sagovornik koji je vezan za reon Skadarskog jezera.

Varošica u Albaniji, Koplik, nalazi se na obali Skadarskog jezera i od vodene granice sa Crnom Gorom udaljena je oko sedam kilometara. Tokom devedesetih godina prošlog vijeka bila je poznata kao jedno od ključnih pristaništa za švercerske glisere.

Skadarska Krajina i Koraćica se nalaze jugozapadnim obalama jezera u Crnoj Gori, na oko pet kilometara od granice.

Međutim, iz Uprave policije kazali su BIRN-u da je granica na Skadarskom jezeru pod konstantnim nadzorom.

„Plovna jedinica policije svakodnevno vrši nadzor i kontrolu državne granice na Skadarskom jezeru i njegovom priobalnom dijelu sa jednom ili više patrola… Policijske patrole koje pokrivaju granicu na vodi i u priobalnom dijelu Skadarskog jezera rade u redovnim smjenama – 12/24 i 12/48 sati“, kazali su iz Uprave policije.

„Shodno planovima, operativnim saznanjima, pojačanim aktivnostima i koordinisanim akcijama  angažuju se dodatne policijske patrole u cilju najadekvatnije i najefikasnije zaštite državne granice“, dodali su.

Crnogorska policija ima dvije jedinice patrolnih čamaca zadužene za kontrolu jezera, koje se nalaze u Božaju i  Virpazaru.

Prema pravilniku o unutrašnoj organizaciji Uprave policije u plovnim jedinicama u Božaju i Virpazaru angažovano je po 16 policijskih službenika. U obije jedinice je angažovan po jedan rukovodilac, pet vođa patrolnog čamca i po deset policajaca.

Iz Uprave policije tvrde da su na čuvanju granice angažovane redovne motorizovane i pješačke policijske patrole, kao i one na plovilima.

„Na mjestima koja su prepoznata kao kritične tačke kao i na pravcima ugroženosti od nezakonitih prelazaka postoje kontrolni punktovi i osmatračnice. Takođe se primjenjuju i odgovarajuće operativne taktičke radnje kao što su zasjede, blokade i potjere“, kazali su iz Uprave policije.

Skadarsko jezero prostire se na oko 400 kvadratnih kilometara površine, dok je linija razgraničenja između Crne Gore i Albanije na jezeru duga oko 36 kilometara. Na teritoriji Crne Gore nalazi se dvije trećine jezera, dok crnogorski dio jezera sa priobaljem zauzima površinu od 40 hiljada hektara.

Stara švercerska ruta i dalje funkcioniše

U doba raspada Jugoslavije i tokom ratnih devedesetih godina Skadarsko jezero je bilo poznato kao frekventna švercerska ruta. Nakon što su rat i sankcije izazvali hiperinflaciju u Srbiji i Crnoj Gori – posljednje dvije republike koje su ostale u zajednici nakon raspada Jugoslavije – lokalni šverceri su iz Albanije krijumčarili oružje, cigarete, gorivo i drogu.

Skadarsko jezero je bilo važna švercerska ruta do 2000. godine, nakon čega su krijumčari počeli da se okreću krivolovu. Iako je zlatno doba šverca na jezeru prošlost, taj dio granice Crne Gore i Albanije i dalje je popularan među krijumčarima droge i migranata.

Fatjona Medini iz Globalne inicijative za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC) tvrdi da je Skadarsko jezero ima povoljan geografski položaj za šverc.

„Skadarsko jezero je važno je za kriminalne aktivnosti duž rute koja povezuje Albaniju i Crnu Goru. Devedesetih godina prošlog vijeka, najveće jezero na Balkanu bilo je ozloglašeno po krijumčarenju goriva, droge, alkohola i odjeće“, kazala je Medini BIRN-u.

„Dinamika se promjenila poslednjih godina. Trenutno, Skadarsko jezero služi kao žarište kriminalnih aktivnosti, prije svega kroz ilegalni lov i ribolov, ali i trgovinu kanabisom“, tvrdi ona.

Podaci Uprave policije dostavljeni BIRN-u pokazuju da je jezero i dalje važna ruta u krijumčarenju droge i ljudi. Iz Uprave policije navode da je prošle godine van graničnih prelaza sa Albanijom zaplijenjeno 895 kilograma marihuane, od čega je veći dio u zoni odgovornosti granične policije Podgorica. U istom periodu registrovano je 11.405 migranata koji su ilegalno prešli granicu između dvije države.

Iz Uprave policije tvrde da je na granici sa Albanijom najviše registrovanih slučajeva krijumčarenja narkotika i ilegalnih prelazaka granice, navodeći da se to posebno odnosi na Skadarsko jezero i pogranični dio u opštini Tuzi.

„Državna granica sa Albanijom se proteže preko planinskih vijenaca i manje naseljenih mjesta, duž rijeke Bojane i Skadarskog jezera, pa otkrivanje prekograničnog kriminala i nezakonitih prelazaka granice na tom dijelu teritorije Crne Gore predstavlja veliki izazov za policijski nadzor“, kazali su iz Uprave policije.

U junu 2021. godine Crna Gora i Albanija su sklopile sporazum o saradnji granične policije, kojim je predviđeno formiranje zajedničkih patrola i razmjena podataka o djelovanju i identifikovanju organizovanih kriminalnih grupa koje se bave krijumčarenjem. U avgustu 2021. godine Savjet za odbranu i bezbjednost odobrio je da se na granici oko jezera angažuje 16 pripadnika Vojske Crne Gore koji će patrolirati zajedno sa policajcima.

Pregovarački timovi Crne Gore i Evropske unije su u maju zaključili Sporazum prema kojem će uz policiju i Vojsku, kompletnu granicu Crne Gore sa susjedima obezbjeđivati i službenici Evropske agencije za graničnu i obalsku stražu (Frontex). Tadašnji minister unutrašnjih poslova Filip Adžić kazao je da će u timovima Frontexa biti eksperti za otkrivanje svih nezakonitosti koje su moguće na graničnim prelazima.

Crna Gora ima tri granična prelaza sa Albanijom od kojih je najveći Božaj koji se nalazi u blizini Skadarskog jezera. Granični prelaz Sukobin nalazi u blizini Ulcinja dok se Cijevna Zatrijebačka, zajednički prelaz sa Albanijom, nalazi u kanjonu rijeke Cijevne.

Evropska Komisija upozorila na poroznu granicu

U izvještaju o napretku za 2022. godinu Evropska Komisija upozorila je na poroznost crnogorske granice sa Albanijom, navodeći da policija tražila pomoć vojske kako bi spriječila krijumčarenje. Iz EK su istakli da Crna Gora treba dodatno da ojača kapacitete u upravljanju granicama tako što će se fokusirati na problem nedostatka kadrova i opreme.

„U graničnoj policiji je angažovano 1. 307 službenika ali bi, prema Šengenskom akcionom planu, bilo potrebno još 650 graničnih policajaca. Ovaj nedostatak osoblja stvara izazove na terenu kao i potrebu za redovnom upotrebom vojske za nadzor granice“, navodi se u izvještaju.

„Nedovoljna autonomija granične policije u krivičnim istragama koči razvoj obaveštajnih podataka o mrežama krijumčarenja“, ističe se u izvještaju EK.

U Upravi policije tvrde da granicu nadgledaju i upotrebom tehničkih sistema i sredstava za elektronsko osmatranje državne granice, kao i osmatračkim senzorima koji registruju nezakoniti prelazak državne granice.

„Postoje i mobilni timovi granične policije koji vrše kontrole po dubini naše teritorije, na putnim pravcima iz Albanije i u priobalnom dijelu Skadarskog jezera. Tokom turističke sezone raspored patrola je, zbog većeg obima drugih poslova, ograničen i uslovljen prije svega prioritetnim ciljevima ubrzanih graničnih provjera na graničnim prelazima“, tvrde iz Uprave policije.

U izvještaju Globalne inicijative za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC) navodi se da je Crna Gora prevashodno tranzitna zemlja u krijumčarenju narkotika, ali da se jedan dio zadržava u zemlji. Prema Vladinoj procjeni o opasnosti od teškog i organizovanog kriminala, SOCTA, za 2021. godinu kriminalne grupe koriste iste rute za krijumčarenje oružja, narkotika i ljudi.

U tom vladinom dokumentu navodi se i da kriminalne grupe koriste nove metode krijumčarenja kako bi se prilagodili promjenama zakona i novim tehnologijama nadgledanja granice.

Fatjona Medini smatra da nadležni moraju pojačati nadgledanje granice na jezeru, iako ono više nije poznato kao važna ruta za krijumčarenje.

„Bezbjednost granice koja obuhvata Skadarsko jezero je poboljšana, uglavnom zahvaljujući poboljšanoj saradnji i zajedničkim istragama koje su sproveli nadležni u Albaniji i Crnoj Gori. Ipak, ostaje prostor za dalje zbog nekoliko rizika – nedostatka savremene opreme za nadzor, korupcije ali i niskog nivoa zajedničke obuke policije na obije strane“, tvrdi Medini.