“Ukoliko su 1930-e godine bile 'najslavniji period' u istoriji albanskog novinarstva, skoro vijek kasnije ono je suočeno sa najmračnijim danima”, tvrdi Luljeta Progni.

Progni, veteranka u novinarstvu, autorka je studije “Albanski mediji: Težak put do slobode”, koja proučava istoriju novinarstva u Abaniji i rezultat je istraživanja arhivskog materijala u Narodnoj biblioteci koje je trajalo više od 18 mjeseci.

Progni tvrdi da je tokom tridesetih godina prošlog vijeka postojala slobodna razmjena mišljenja između intelektualaca, časopisa i novina koja je okončana sa Drugim svjetskim ratom i dolaskom tvrdolinijaške komunističke vladavine 1944. godine.

Zatim, tokom malo više od četiri decenije, “nije bilo neslaganja”, kazala je Progni u intervjuu za BIRN, a novinari su bili zatvarani ili pogubljeni prosto da bi ih prikazali kao “neprijatelje naroda”.

“Danas, umjesto da je slobodno, novinarstvo gaze politički i poslovni interesi“, kazala je ona.

“Ideju za studiju sam dobila iz materijala koji sam iz radoznalosti čitala o određenim autorima i novinarima iz 30-ih godina u Albaniji, jer smatram da je to jedan od najslavnijih perioda u istoriji albanskih medija”, kazala je Progni.

“Takođe sam došla na ovu ideju (...) kada sam shvatila da sloboda medija u Albaniji ide dublje i dublje u mračne dane.”

Bez pravog neslaganja za vrijeme komunizma

Progni je novinarstvom počela da se bavi 1993. godine, nedugo nakon pada komunizma i u vrijeme kada su kritički orijentisani mediji konačno mogli da postoje.

Međutim, ona 1930-e smatra kao slavne dane albanskog novinarstva.

“Novinari tog vremena (...) uglavnom su bili ljudi obrazovani na Zapadu koji su stvorili vrstu ekonomske egzistencije koju su u određenom trenutku iscrpili kako bi pisali i stvarali novine, časopise i publikacije”, rekla je.

“Sada se dešava upravo suprotno”, objasnila je Progni. “Današnji vlasnici medija crpe dobar dio Albanije kako bi izgradili svoje poslove u ime medija. To me u velikoj mjeri čini tužnom.”

Za vrijeme komunizma, nije postojalo pravo novinarstvo o kojem bi se moglo pričati.

Neki novinari su nakon rata odmah zatvoreni ili pogubljeni. “Za vrijeme diktature, novinarska misija je okončana i jedan veoma važan put je prekinut, poput onog iz 1930-ih. Nit znanja je prekinuta”, kazala je Progni.

“Tokom 46 godina mnogi novinari su osuđeni – oni koji su se odupirali neko vrijeme, ali ne zbog njihovog neslaganja, jer toga nije bilo, već zato što je režim odlučio da ih označi kao narodne neprijatelje.”

“Nijesam pronašla nijedan ozbiljan pokušaj napada na komunistički režim. To je bilo nemoguće.”

Novinarstvo u tradicionalnom smislu te riječi nije postojalo.

“Nije bilo novinarskog istraživanja jer su svaki članak, svaka riječ i slovo, prolazili kroz partijske strukture. Kroz sve filtere diktature i definitivno kroz strukture državne bezbjednosti”, kazala je Progni. “U diktaturi su manipulisali mozgovima ljudi plasirajući isključivo partijska dostignuća.”

Za vrijeme mandata premijera Edija Rame, koji je na vlasti od 2013. godine, malo toga je istinski unaprijeđeno po pitanju slobode albanskih medija. Prošle godine, ova zemlja je pala na 103. mjesto godišnje liste „Reportera bez granica“; a pozicionirajući Albaniju na 96. mjesto ove godine, ovo nadzorno tijelo za medije je saopštilo da je urednička nezavisnost “ugrožena partijskom regulativom”.

“Novinari su žrtve organizovanog kriminala i, povremeno, policijskog nasilja, podstaknutog neuspjehom vlasti da ih zaštiti”, navodi se u izvještaju.

Novinari koji kritikuju Vladu često su na meti političkih napada osmišljenih da ih diskredituju i često imaju probleme po pitanju pristupa informacijama od države, navodi se.

Progni je situaciju opisala kao dramatičnu.

“Mediji se klasifikuju na osnovu slobode koju novinari imaju da pišu istinu, a ja smatram da smo se 1990-ih približili istini, dok stranački lideri nijesu počeli da donose svoje video kasete u televizijske redakcije”, kazala je Progni.

Čak i dok je bio gradonačelnik Tirane dvijehiljaditih, Rama je kontrolisao narativ preko svog medijskog osoblja, održavajući sastanke iza zatvorenih vrata i ne dozvoljavajući pristup predstavnicima medija, kazala je ona.

“Štagod da se dogodi unutar (Ramine) Socijalističke partije, mi to dobijamo od Raminog osoblja, štagod da se dogodi unutar (opozicione) Demokratske partije, to dobijamo od njihovog osoblja, (Salija) Beriše i (Luljzima) Baše”, dodala je ona.

“Smatram da je ovo najmračniji dan za slobodu medija, imajući u vidu činjenicu da su mediji u Albaniji u rukama biznismena koji te medije koriste da bi od vlade izvukli korist za svoje poslove.”